Afb. Een zwanenhalsband uit 1617, die afkomstig is van Fogelsangstate.
Op de Atriumvide van Museum De Tiid is in samenwerking met de gemeente Súdwest-Fryslân een Mienskipcollectiepresentatie gerealiseerd. De eerste tentoonstelling is een bijzondere selectie van zwanenhalsbanden en zwanenboeken, waarmee de rijke geschiedenis van de zwaan als statussymbool centraal staat. Deze presentatie, tot stand gekomen in nauwe samenwerking met amateurhistoricus André A. Buwalda en Yvonne Boonstra van de archeologische dienst van de gemeente Súdwest-Fryslân, biedt een uniek inkijkje in een adellijke traditie die lange tijd bepalend was in Fryslân.
Programma
U bent vanaf 19.00 uur van harte welkom in het Auditorium van Museum De Tiid, waar de koffie met iets lekkers klaarstaat. De avond gaat om 19.30 van start met een welkomstwoord van Pascal Arts, directeur-bestuurder van Museum De Tiid. Vervolgens zal André A. Buwalda vertellen over de totstandkoming van de tentoonstelling.
Aansluitend gaan we naar de Atriumvide, om de bijzondere collectie zwanenhalsbanden en de zwanenboeken te bekijken. Na afloop is er een hapje en een drankje.
Praktische informatie
Datum: vrijdag 8 november om 19.30 uur
Locatie: Museum De Tiid
Adres: Jongemastraat 2 | Parkeren kan gratis op Plein 1455 of aan de Badweg 5
Museum De Tiid is onderdeel van Cultuur Historisch Centrum De Tiid en is gevestigd in het voormalig stadhuis van Bolsward.
Afb. 1. De laatste jaren is er, gelukkig, steeds meer aandacht voor het verhaal van dienstbodes en deze avond biedt de uitgelezen kans hierover meer te horen.
Vrijdag, 15 november in het Koetshuis op landgoed Keukenhof, Lisse : 19.00 uur – 21.30 uur
Een avond met podcastmaakster Maartje Duin (‘Mina & Mevrouw’), schrijfster Suzanna Jansen (‘Het pauperparadijs’) en de conservator van de Keukenhof Charlotte Ebers over dienstbodes.
Ze deden zwaar lichamelijk werk, maakten lange dagen en waren kwetsbaar voor uitbuiting. Dienstbode was begin twintigste eeuw het meest uitgeoefende vrouwenberoep. Zij waren onderdeel van het huishouden en bouwden soms een hechte band op met hun ‘mevrouw’.
Suzanna Jansen en Maartje Duin reconstrueerden de verhalen van dienstbodes in hun eigen familie. Suzanna’s voormoeders dienden begin 20e eeuw in Amsterdam. Maartje’s overgrootmoeder was ‘mevrouw’ op een kasteel in Zeeland. Wat vertellen deze geschiedenissen ons over de positie van de vrouw in het Nederland van nu?
U bent van harte welkom om mee te praten. Voorafgaand aan het programma verzorgt conservator Charlotte Ebers een rondleiding in het kasteel. Zij is nog altijd op zoek naar de onvertelde verhalen van dienstbodes van Kasteel Keukenhof. Bent u een nazaat van een dienstbode op Kasteel Keukenhof? Dan wordt er extra naar uw komst uitgekomen!
Afb. 2. De zijkant van kasteel Keukenhof met kleurrijke bloembedden.Afb. 3. Kasteel Keukenhof kreeg door de aanbouw van torens een kasteelachtig uiterlijk. De laatste eigenaar, Jan Carel Elias graaf van Lynden (1912-2004), legateerde het kasteel, de inboedel en het landgoed aan een stichting. Deze heeft in de afgelopen jaren met veel inzet gezorgd voor een optimale staat van huis, interieur en landgoed.
Afb. Huis de Schaffelaar in Barneveld, een nieuw kasteel uit 1852 met torens, tinnen en transen.
In 1852 huwde Jasper Hendrik baron van Zuylen van Nievelt (1808-1877), heer van de Schaffelaar (1828-1877) Jeanne Cornélie barones van Tuyll van Serooskerken (1822-1890) en in datzelfde jaar werd de eerste steen gelegd voor een groot nieuw huis in de toen uiterst modieuze Engelseneo-Tudorstijl. Wie het nu ziet, krijgt een beetje ‘Downton Abbey gevoel’.
Door het overlijden van hun enige zoon, Coenraad Jan baron van Zuylen van Nievelt, in 1865 op elfjarige leeftijd werd hun dochter Johanna Magdalena Cornelia barones van Zuylen van Nievelt (1856-1934) de volgende vrouwe van de Schaffelaar (1877-1934). Haar echtgenoot, Anne Willem Jacob Joost baron van Nagell (1851-1936), was voorbestemd om zijn vader als oudste zoon op het huis Ampsen op te volgen, maar door het huwelijk met deze erfdochter vestigde hij zich op de Schaffelaar en was gedurende tweeënveertig jaar burgemeester van Barneveld. Tegenover het kasteel herinnert een borstbeeld aan zijn jaren als burgervader.
In 1934 werd hun oudste dochter, Johanna Cornelia barones van Nagell (1881-1935), de volgende vrouwe van de Schaffelaar (1934-1935), maar zij overleed het jaar erna helaas aan een ongeneeslijke ziekte en de Schaffelaar vererfde op haar neef Egbert Joost baron van Nagell (1923-1944), die de nieuwe heer van de Schaffelaar (1935-1944) werd. In datzelfde jaar verliet de familie het kasteel. Egbert Joost sneuvelde als vliegenier voor het vaderland en zijn zusje Jeanne Linnie Alice barones van Nagell (1918-2007) werd de laatste vrouwe van de Schaffelaar (1944-1968).
Zij huwde in 1939 jonkheer Willem François Clifford Kocq van Breugel (1914-2015), maar bewoonde het huis nimmer; de kosten van onderhoud en de successierechten, die drie keer in tien jaar tijd betaald moesten worden, maakten dit niet mogelijk. Even ging nog het gerucht dat Prinses Margriet en echtgenoot mr. Pieter van Vollenhoven het zouden gaan bewonen en zelfs was er even sprake van dat het misschien gesloopt zou worden.
In 1967 verkocht mevrouw Van Breugel echter het 90 ha. grote landgoed aan het Geldersch Landschap en het kasteel werd voor het symbolische bedrag van 1 gulden verkocht aan de gemeente Barneveld. Nadien volgde er een veiling van een deel van de inboedel en antieke meubelen, kristal, porselein, luchters, kristallen kronen, klokken, Perzische tapijten, enz. wisselden van eigenaar. De laatste vrouwe van de Schaffelaar heeft naar verluidt nimmer meer voet in Barneveld gezet, maar keerde pas in 2007 terug, toen zij herenigd werd met haar voorouders in het familiegraf.
Afb. 1. Het familiegraf Snoeck-Meynhardt in de Oude Kerk in Delft.
In 1821 kocht de kolonel-ingenieur Matthias Adriaan Snoeck (1761-1840), heer van den Barendonk, voor zichzelf en zijn echtgenote een graf in de Oude Kerk te Delft. In de hardstenen zerk liet hij de volgende tekst aanbrengen:
GRAF STEDE
VAN DEN
HOOG Ed GESt HEER
MATTHIAS ADRIAAN SNOECK
KOLONEL INGENIEUR
RIDDER DER MILITAIRE WILLEMS ORDE
EN DESSELFS ECHTGENOOT
VROUWE
GEERTRUIDA HELENA MEYNHARDT
ANNO 1821.
Afb. 2. Jonkheer Matthias Adriaan Snoeck (1761-1840). Foto RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis.
Matthias Adriaan Snoeck stamde uit een oud regentengeslacht, waarvan de stamvader in 1456 als secretaris van Gorinchem genoemd wordt. Zijn vader was schepen van Tuil, maar zelf koos hij voor een militaire carrière en werd opgeleid op de artillerie school in ’s-Hertogenbosch. Hij werd negentien jaar oud in 1780 aangesteld tot extra-ordinair-ingenieur en acht jaar later werd hij bevorderd tot luitenant-ingenieur.
In 1794 nam hij deel aan de veldtochten tegen de Fransen en hielp niet alleen mee het fort St. Andries in staat van verdediging te brengen ter verdediging van de Bommelwaard, maar nam ook actief deel aan het afslaan van de aanvallen. Na de eerste aanval werd hij bevorderd tot kapitein-ingenieur.
Nadat de Fransen door de strenge vorst in staat waren de bevroren rivieren over te trekken en de Bataafse Republiek werd uitgeroepen, nam hij ontslag en werd ambteloos burger. In deze jaren ontviel hem zijn eerste echtgenote Maria Jacoba Valckenier (1772-1798) en hun enige zoon en hij bleef achter met twee jonge dochtertjes. In 1804 hertrouwde hij Geertruida Helena Meynhardt (1777-1840), die weduwe was van de gepensioneerde majoor-ingenieur Ludolphus Everhardus Arnoldus de Quay, heer van de Barendonk (1731-1803), van wie zij het huis de Barendonk erfde. Samen kregen zij zeven kinderen.
Afb. 3. Geertruida Helena Snoeck née Meynhardt (1777-1840). Foto RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis.
Inmiddels was hij in 1801 benoemd tot majoor bij de Hollandse Brigade op het eiland Wright, maar na ontbinding hiervan keerde hij terug naar Nederland en ontkwam niet – zeer tegen zijn zin – aan een benoeming tot ‘conseiller de préfecture’ in Nijmegen. Nadat Nijmegen in 1814 door de Fransen verlaten was, bood hij in ’s-Gravenhage zijn diensten aan Vorst Willem I aan en werd tot majoor-ingenieur benoemd. In deze functie was hij betrokken bij de blokkade en ontzetting van Grave. Vanwege zijn verdiensten hierbij werd hij benoemd tot Ridder in de Militaire Willems Orde 4e klasse.
In 1817 werd hij kolonel-directeur in de 1e directie van fortificatiën met als standplaats ’s-Gravenhage, maar kreeg toestemming om zich in Delft te vestigen, omdat zijn vier zoons hier op de militaire school zaten. In 1821 kocht hij hier in de Oude Kerk een graf aan, waarop hij op de zerk zijn naam met rang en onderscheiding liet aanbrengen met de namen van zijn echtgenote. Vijf jaar later werd hij generaal-majoor der genie en in 1832 ging hij met pensioen. Met zijn echtgenote vestigde hij zich in Cuijk in de nabijheid van hun buitenplaats de Barendonk. In 1839 werd hij in de Nederlandse adel verheven met het predikaat jonkheer, maar een jaar later overleed hij: “Heden overleed alhier, de Hoog Wel-Gebore Heer Jonkheer Matthias Adriaan Snoeck, in leven Gepensioneerd Generaal-Majoor der Genie, Ridder der Militaire Willems-Orde, voorheen Directeur van de eerste Fortificatie-Directie in den ouderdom van bijna 79 jaren. Cuyk, bij Grave, den 1sten Junij 1840.”
Ruim vijf maanden later overleed ook zijn echtgenote: “Cuijk, bij Grave, den 25sten November 1840. Heden overleed na eene langdurige ongesteldheid en verval van krachten, in den ouderdom van bijna 64 jaren, de Hoog Wel-Geb. Vrouwe Geertruida Helena Mijnhardt, Echtgenoot van wijlen den Hoog Wel-Geb. Heer Generaal-Majoor Snoeck.”
Beiden werden begraven in Cuijk en niet in de Oude Kerk in Delft, want inmiddels was het verbod op begraven in kerken ingetreden en zo kwam het dat het graf in Delft leeg bleef en dat op de protestantse begraafplaats in Cuijk een tweede graf is te vinden van de stamvader van het adellijk geslacht Snoeck:
HIER LIGT BEGRAVEN
DE HOOGWEL GEBOREN HEER
JONKHEER
MATTHIAS ADRIAAN SNOECK
IN LEVEN GENERAAL MAJOOR DER GENIE
RIDDER DER MILITAIRE WILLEMSORDE
HEER VAN DEN BARENDONK ENZ: ENZ:
GEB: DEN 13 AUG: 1761 ALHIER OVERLEDEN
DEN 1 JUNI 1840
EN
DESZELFS TWEEDE ECHTGENOOT VROUWE
GEERTRUDA HELENA MEIJNHARD
GEB: DEN 14 DECEMBER 1777 OVERLEDEN
DEN 25 NOVEMBER 1840
BEEDE VAN DEN (…)* N GENERAAL
HIER RUST (…)* IN HET SCHIMMENLAND
DIE ZESTIG JAAR DEN VORST GEDIEND
DIE OM ZIJN DEUGD EN TROUW TOT D’ADELSTAND VERHEVEN
DIE WEDUWEN EN WEES ZIJN BIJSTAND BOOD
DIE TROOSTER WAS IN DRUK EN REDDER IN DEN NOOD.
J.W. ROESSING.”
*de hardstenen zerk is door de tijd aangetast en niet alle tekst is meer te lezen
Afb. 1. Drie lelies namens AiN als verwijzing naar de gestileerde lelies in het familiewapen Alberda op het luik dat de grafkelder afsluit en ter herinnering aan deze uitgestorven tak van de Alberda’s.Afb. 2. De Sint Magnus kerk in Anloo: de oudste kerk in Drenthe.
In Anloo vindt men op de kerkbrink de oudste kerk van Drenthe uit het begin van de 11e eeuw, de Magnus kerk. Deze is vernoemd naar Magnus bisschop van Trani, die na zijn marteldood heilig werd verklaard. Op zaterdag 1 oktober 2016 vond hier een bijzondere gebeurtenis plaats: de opening van de gerestaureerde grafkelder van jonker Unico Evert Alberda tot Vennebroek. AiN was hierbij aanwezig en hieronder leest u meer hierover en over deze Unico Evert Alberda en zijn gezin.
In 1746 vestigde jonker Unico Evert Alberda (1714-1794) zich met zijn echtgenote Theodora Elisabeth, een geboren freule de Sigers ter Borch, op het huis Vennebroek in Anloo. Unico Evert was ritmeester en een telg uit het adellijke Groninger geslacht Alberda en zijn grootvader was heer van de nu nog bestaande Menkemaborg in Groningen.
Afb. 3. Unico Evert Alberda tot Vennebroek (1714-1794) en zijn eerste echtgenote Theodora Elisabeth de Sigers ter Borch. Foto’s met dank aan ‘Huizen van stand’ onder redactie van J.Bos, F.J. Hulst en P. Brood.
Helaas overleed zijn echtgenote al een jaar later en Unico Evert bleef met een dochtertje achter. In de kerk van Anloo kocht hij voor 300 gulden grafruimte en liet passend bij zijn status een familiegrafkelder metselen op een prominente plek: vooraan in het koor.
Ook de imposante 18e eeuwse herenbank met fraai houtsnijwerk moet door hem zijn geplaatst. Hoewel er geen familiewapen op is aangebracht, is er wel bovenop een adellijke rangkroon te zien met drie fleurons en twee parels, die we bij de Alberda’s in Groningen vaker tegenkomen. Met deze herenbank en de grafkelder was het voor iedereen duidelijk dat de adellijke familie Alberda tot Vennebroek de belangrijkste familie in het dorp was.
Afb. 4. De herenbank van de Alberda’s met bovenop een heraldische kroon met twee parels en drie fleurons.
Unico Evert Alberda hertrouwde freule Johanna Agnes van Dongen en kreeg met haar twee dochters. Toen zijn echtgenote in 1753 voor de derde keer in het kraambed lag, ging het mis: zij overleed. Vijf dagen later stierf ook het pasgeboren zoontje Johannes. Dertig jaar lang bleef Unico Evert Alberda tot Vennebroek als weduwnaar in Anloo wonen tot hij besloot het huis Vennebroek te verkopen voor 12.100 gulden. De grafkelder bleef van deze verkoop uitgesloten, want hierin waren zijn twee echtgenotes en enige zoontje bijgezet. Volgens de historicus Michèl de Jong, die onderzoek deed naar het gezin Alberda, hebben in latere jaren ook twee dochters en twee kleinzoons van Unico Evert hierin hun laatste rustplaats gevonden. Unico Evert Alberda overleed zelf in Groningen in 1794 en werd aldaar begraven.
De grafkelder van de Alberda’s raakte vergeten onder de kerkvloer tot deze werd herontdekt bij archeologisch onderzoek tijdens restauratiewerkzaamheden gedurende de oorlogsjaren. Hierbij werd de unieke trap naar de ingang ontdekt, die van veldkeien gemaakt was. Toen de restauratie van de kerk voltooid was, verdween alles weer onder de vloer.
Afb. 5. V.l.n.r. Paul Brood, Kor Holstein, Martin Panman en Pieter den Hengst vertellen over het restauratieproces.
Op 28 mei 2016 begon een lang gekoesterde wens van de stichting Vrienden van de Magnuskerk: de restauratie van de grafkelder en het zichtbaar maken van de adellijke funeraire representatie van de jonkers Alberda in de Magnus kerk. De heer Paul Brood zei hier namens de stichting tijdens de opening over, dat de tijd er rijp voor was, want er was geld, de gemeente en de Rijksdienst voor Monumentenzorg gaven toestemming en er waren goede mensen beschikbaar op het juiste moment.
Ook de heer Martin Panman sprak namens de stichting en vertelde hoe onderzoek in de archieven tot de herontdekking van deze bijzondere grafkelder geleid had. De archeoloog Pieter den Hengst deed uitgebreid onderzoek naar de geschiedenis van de kerk en hij vermoedde aanvankelijk dat de unieke trap van veldkeien uit het jaar 1000 zou kunnen zijn. Waarschijnlijk is de trap echter met de grafkelder in 1747 aangelegd en zat de veldkeien fundering in de weg. Deze keien zijn vervolgens hergebruikt als traptreden.
Afb. 6. Het nieuwe luik naar de grafkelder met daarop het familiewapen Alberda.
De restauratie architect Kor Holstein lichtte de nieuwe afsluiting van de grafkelder met een luik toe. Dit luik moest een plaats krijgen in het beeld van de kerk en daarom werd er niet voor een glasplaat gekozen, maar voor een eikenhouten luik, dat past bij de andere natuurlijke materialen in de kerk. Hierop is het familiewapen Alberda aangebracht, dat leesbaar is vanuit het Oosten, omdat vanuit deze richting de wederopstanding zal plaatsvinden.
Na het vertonen van de zeer geslaagde documentaire ‘Het vergeten graf van Anloo’ van de filmmaker Arno Cupedo werd het luik van de grafkelder geopend en werd niet alleen de unieke trap zichtbaar van veldkeien, maar ook de grafkelder met daarin een nieuwe kist met de overblijfselen van de zeven familieleden van jonker Unico Evert Alberda tot Vennebroek.
Afb. 7. Zicht in de grafkelder met de nieuwe kist met de stoffelijke resten van zeven familieleden van Unico Evert Alberda tot Vennebroek.
AiN legde na afloop drie takken lelies bij de grafkelder, als verwijzing naar het familiewapen Alberda, waarop drie gestileerde lelies staan en ter herinnering aan deze uitgestorven tak van de Alberda’s.
Bent u ook geïnteresseerd in adellijk erfgoed en nieuws? Word dan voor 17,50 euro per jaar donateur van onze Stichting Adel in Nederland door een mail te sturen naar info@adelinnederland.nl. U ontvangt dan drie keer per jaar ons digitale magazine in uw mailbox boordevol informatie en adellijk nieuws.
Afb. 8. Martin Panman van de stichting Vrienden van de Magnus kerk geeft uitleg bij de grafkelderAfb. 9. Staande achter de toegang tot de grafkelder in het midden restauratie architect Kor Holstein en rechts Paul Brood van de Stichting Vrienden van de Magnuskerk.
Link naar de website van de Magnus kerk met meer informatie: www.magnuskerk.nl
Afb. 1. Op de voorkant het unieke 18e-eeuwse Chinese behang op Oud-Amelisweerd, dat tegenwoordig gelukkig weer gerestaureerd te bewonderen is. Dit zegt ook iets over de aanwezige veerkracht op de Nederlandse buitenplaats.
Onder redactie van Hanneke Ronnes, Conrad Gietman, Claartje Wesselink en de beeldredacteur Merel Haverman verscheen bij WBOOKS het boek ‘Schitterende ballast| Buitenplaatsen in de moderne wereld’. Voor wie een goed beeld wil krijgen van de geschiedenis van de Nederlandse buitenplaatsen in sterk veranderende tijden biedt dit boek een keur aan artikelen van gerenommeerde auteurs, die ieder vanuit hun eigen kennis kijken naar waar buitenplaatsen mee te maken hebben gekregen en krijgen. Het doet je soms afvragen hoe het mogelijk is dat buitenplaatsen nog steeds bestaan en je krijgt bewondering voor de inzet van de eigenaren en beheerders, die met veel creativiteit dit belangrijke historische erfgoed in stand weten te houden.
Het boek beschrijft de Nederlandse kastelen en buitenplaatsen in de roerige twintigste en eenentwintigste eeuw. Een tijd waarin dit erfgoed steeds kwetsbaarder werd als gevolg van maatschappelijke veranderingen. Hoe ga je dan om met deze ‘schitterende ballast’?
Huizen van de elite werden in toenemende mate gezien als ‘niet meer van deze tijd’ en werden verkocht, herbestemd of gesloopt. Landgoederen werden opgegeten door uitdijende dorpen en steden. Bewoners die tegen de tijdgeest in wilden vasthouden aan hun bezit, moesten op zoek naar creatieve en innovatieve oplossingen om de steeds hogere woonlasten en belastingmaatregelen te kunnen dragen. Dit boek belicht dit erfgoed en zijn oude en nieuwe gebruikers vanuit diverse invalshoeken: onder andere sociale, politieke, kunst- en cultuurhistorische, koloniale, feministische en landschappelijke aspecten komen aan bod.
Dit boek is zondermeer een aanrader en biedt voor iedereen interessante artikelen: van persoonlijke verhalen en anekdotes van eigenaren tot artikelen in breder perspectief. De vele illustraties maken het boek extra aantrekkelijk om te lezen.
Afb. 2. Gerestaureerd behang op Oud-Amelisweerd – een buitenplaats die een nieuwe bestemming heeft gekregen, dankzij de volhardende inzet van velen. Zie voor bezoekmogelijkheden: https://landhuisoudamelisweerd.nl/Afb. 3. Op huis Leuvenum overleefden jonkheer dr. Cornelis Johannes Sandberg (1883-1945) en zoon jonkheer mr. Rudolph Antoni Peter Sandberg (1912-1945) de oorlog niet, maar wisten zijn echtgenote en dochters toch stand te houden. Huis, tuin en landgoed zijn nog steeds één geheel en zijn ondergebracht in een stichting. Willemieke Ottens is één van de auteurs in het boek ‘Schitterende ballast’ en schreef over Leuvenum en de familie Sandberg het boek ‘Standhouden. Adellijk landgoedbeheer in Nederland’. Zie voor een artikel hierover op onze website: https://www.adelinnederland.nl/boekennieuws-standhouden-adellijk-landgoedbeheer-in-nederland-door-willemieke-ottens/
Afb. Herfsttaferelen op Eerde met zicht over de slotgracht op het huis dat in 1715 voltooid werd door Johan Warner baron van Pallandt.
Op Eerde nodigen de bossen en de lanen, die nu in herfsttooi gehuld zijn, uit voor een lange wandeling. Eerde werd in 1706 aangekocht door Johan Warner baron van Pallandt en hij bouwde hier het indrukwekkende huis dat er nog steeds staat. Het huis was eeuwenlang eigendom van de baronnen Van Pallandt, maar werd al voor de Tweede Wereldoorlog ingericht als internationale school en nog steeds is hier een internationale school gevestigd.
Natuurmonumenten is bezig met een omvangrijk herstelplan van de bijzondere lanenstructuur en niet alleen deze lanen, maar ook de buitengewoon fraaie bossen nodigen uit voor een lange herfstwandeling.
Afb. 1. Op de voorkant van het boek een portret uit de collectie van Museum Van Loon: Catharina Hunthum (1636-1706), die met Willem van Loon (1633-1694) gehuwd was. Het portret maakt deel uit van de grote collectie familieportretten van de jonkheren Van Loon in Museum Van Loon in Amsterdam.
Rudi Ekkart en Claire van den Donk verdiepten zich grondig in het leven en het werk van Wallerant Vaillant en ontdekten veel over deze bijna vergeten kunstenaar. Wallerant was bijzonder veelzijdig en werkte zowel als schilder, als tekenaar en als graficus op een zeer hoog niveau.
Geboren in Frans Vlaanderen vestigde hij zich na een leertijd in Antwerpen tussen 1640 en 1645 in Amsterdam. Daar was hij aanvankelijk vooral werkzaam als tekenaar van in krijt uitgevoerde portretten, die een levendig beeld geven van de voorgestelde personen. Omstreeks 1655 verliet hij Amsterdam. In Duitsland maakte hij kennis met een nieuwe grafische techniek, de mezzotint. Hij werd een pionier in de beoefening van deze techniek. Terug in Amsterdam legde hij zich meer en meer toe op het maken van geschilderde portretten van vooral Amsterdamse patriciërs en werd hij een van de toonaangevende portretschilders van de Amstelstad. Tot zijn opdrachtgevers behoorden leden van de burgemeestersfamilie Van Loon. Ondanks de hoge kwaliteit van zijn werk is Wallerant Vaillant weinig bekend, vooral doordat zijn tekeningen en prenten vrijwel altijd in de mappen en dozen van prentenkabinetten zijn opgeborgen.
Dit boek brengt Wallerant Vaillant weer voor het voetlicht en Rudi Ekkart en Claire van den Donk zijn er wederom in geslaagd om een kwalitatief zeer goed boek te presenteren, dat tegelijkertijd heel toegankelijk geschreven is voor een breed publiek. WBOOKS staat, zoals altijd, garant voor een zeer verzorgde uitgave met rijk beeldmateriaal.
Afb. 2. Het boek is ook te koop in Museum Van Loon en staat hier op de schouw in één van de fraaie kamers. Voor meer informatie over het museum, de tentoonstelling en de openingstijden zie: https://www.museumvanloon.nl/ Foto met hartelijke dank aan Museum Van Loon in Amsterdam.
Afb. 1. Visueel herenigd: jonkheer Nicolaas Johan Steengracht (1806-1866) en echtgenote Henriette Jeanne Christine barones van Neukirchen genaamd Nyvenheim (1807-1849) met daaronder een groepsportret van vier van hun kinderen. Foto met hartelijke dank aan kasteel Duivenvoorde.
Vorige week maakte kasteel Duivenvoorde bekend dat het portret van jonkheer Nicolaas Johan Steengracht (1806-1866) weer aan de muur hangt naast zijn echtgenote Henriette Jeanne Christine barones van Neukirchen genaamd Nyvenheim (1807-1849).
Het portret betreft een pastel door Heinrich Siebert, die het op koper aanbracht – een vernieuwend idee in die tijd, met nadelige gevolgen nu; het pastelkrijt laat nl. los van het koper. Gelukkig is er nu een reproductie gemaakt, die in de originele en gerestaureerde lijst is geplaatst. Nicolaas Johan Steengracht en echtgenote zijn nu weer visueel herenigd aan de kasteelmuur!
Deze week werd een uiterst belangrijke aankoop door de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar VriendenLoterij Aankoopfonds) bekend gemaakt: vier zilveren kandelaars van het echtpaar Van Wassenaer-Bentinck uit 1714. Arent IX van Wassenaer (1669-1721) en Anna Margaretha Bentinck (1683-1763) bewoonden kasteel Duivenvoorde en hun alliantiewapen is in de voet van de vier kandelaars aangebracht. Na een recente schenking door de familie Van Wassenaer (zie: Kasteel Duivenvoorde ontvangt bijzondere schenking – Adel in Nederland) zijn door deze aankoop opnieuw belangrijke stukken uit de kasteel- en familiegeschiedenis teruggekeerd op kasteel Duivenvoorde!
Afb. 2. Links: het levensgrote portret door Constantijn Netscher uit ca. 1717 op kasteel Duivenvoorde van Arent van Wassenaer, Anna Margaretha Bentinck (1683-1763) en hun zoon Jacob Jan Brillanus van Wassenaer (1703-1717). Foto van het portret met dank aan de RKD/15961 en foto van de vier kandelaars met dank aan de Vereniging Rembrandt.
Afb. 1. Sander baron van Dedem (rechts) overhandigde het eerste exemplaar van ‘De Ridderschap van Overijssel 1460-1795’ aan jonkheer Arnold Gevers (links). Op de achtergrond is de auteur, Albert Mensema, te zien aan het werk voor één van zijn vele publicaties.
Op zaterdag 12 oktober jl. vond in Zwolle het Albert Mensema Symposium plaats ter ere van de in december 2020 overleden Albert Mensema. Het symposium werd georganiseerd door de Werkgroep Adelsgeschiedenis samen met de Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis en het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde. Binnen deze drie organisaties speelde Albert Mensema een grote rol. Niet alleen als bestuurder, maar ook als auteur, gastheer en mentor.
Op dit zeer succesvol verlopen symposium (waarvoor complimenten aan de organisatoren!) werd ook het boek ‘De Ridderschap van Overijssel 1460-1795’ door Sander baron van Dedem overhandigd aan de partner van Albert Mensema: jonkheer Arnold Gevers. Het boek, bestaande uit twee delen, is een heruitgave van het ‘Genealogisch overzicht en Wapenboek’, dat Albert Mensema in 1995 schreef, met grote ondersteuning van Arnold Gevers. Deze uitgave werd bewerkt door Redmer Alma en de talrijke fraaie wapentekeningen zijn van de hand van Arnold Gevers. Op 952 pagina’s worden 951 riddermatigen met hun genealogische gegevens van partners, ouders en kinderen beschreven met daarbij hun functies.
Tijdens het symposium noemden meerdere sprekers hoe schatplichtig zij waren voor hun eigen onderzoek aan de lange lijst van publicaties van Albert Mensema en Arnold Gevers. Dit boek is daar wederom een bewijs van: het biedt een ongekende schat aan informatie over de Overijsselse adel.
Het boek is tot 31 oktober 2024 te koop exclusief voor de deelnemers aan dit symposium via de Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt en Geschiedenis.
Foto’s met hartelijke dank aan Conrad Gietman, bestuurslid Werkgroep Adelsgeschiedenis.
Afb. 2. Links John Töpfer, directeur stichting Adel in Nederland, en rechts Simone Nieuwenbroek, dagvoorzitter op het Albert Mensema Symposium in Zwolle op 12 oktober 2024. In zijn lezing presenteerde hij o.a. op basis van het boek van Albert Mensema een analyse van de huwelijkspartners van 50 Van Rechterens, die tussen 1460 en 1795 in de Ridderschap van Overijssel verschreven zijn geweest, in vergelijking met de huwelijkspartners van 26 Van Heeckerens in de Ridderschap van Zutphen. Beide families hadden dynastieke allure, maar volgden eigen strategieën. Uiteindelijk leidde dat tot een verschil in status. De van Rechterens ontwikkelden zich tot een regerende familie en de Van Heeckerens bleven zich vooral als regionale dynastie manifesteren.Afb. 3. Conrad Gietman, bestuurslid Werkgroep Adelsgeschiedenis citeerde in zijn openingstoespraak Albert Mensema: “Wie met historie leeft, leeft twee keer” en hij roemde het belang van Albert Mensema voor wetenschappelijk onderzoek: “Hij hield dingen nooit voor zichzelf, maar deelde het.”
Afb. 4. Dirk J. de Vries – Het adellijke ‘stadspaleis’ van Simon van Haersolte, Groote Sociëteit Koestraat 6-8 Zwolle. Dirk de Vries richtte zich in zijn lezing vooral op adellijke stadshuizen in Zwolle, in het bijzonder op het gebouw van de Groote Sociëteit. Dit huis werd in de 17de eeuw bewoond door Simon van Haersolte en Adriana Josina Bentinck. De Vries maakt gebruik van de gegevens uit de Zwolse vuurstedenregisters die Albert Mensema hem ooit heeft gegeven.
Afb. 5. Diederik Bente – ‘Adelshoven’ binnen de stad Oldenzaal
Vanaf de vroege middeleeuwen vervulde Oldenzaal een centrumfunctie binnen Twente, zowel binnen het wereldlijk als het geestelijk bestuur. Net als in de IJsselsteden hadden ook in de Plechelmusstad edellieden uit de wijde omtrek een representatieve woning of hof binnen de stadsgrachten. Op één na zijn deze inmiddels allemaal verdwenen.
Afb. 6. Jos Mooijweer (links) en Jan Bedaux (rechts) – Geschiedschrijven in onzekere tijden. De kroniek van George Westendorp. In de zomer van 1990 ontdekten Albert Mensema en Jos Mooijweer in de universiteitsbibliotheek van Hamburg een onbekende kroniek. Auteur van de kroniek was George van Westendorp, een Spaansgezinde bestuurder die in 1594 naar Brussel vluchtte. Jan Bedaux en Jos Mooijweer zetten de kroniek in de context van de onzekere tijden waarin Westendorp leefde. Westendorp gaf, aldus Jos Mooijweer, unieke informatie over Vollenhove, waarbij hij een rijke fantasie leek te hebben, maar door archiefonderzoek bleek veel betrouwbaar te zijn.Afb. 7. Evelyn Ligtenberg – ‘Loyaal en onmisbaar’: dienstpersoneel in de schaduw van de familie Van Rechteren. Evelyn Ligtenberg onderzoekt de rol en het belang van het huispersoneel in het leven van de adellijke familie Van Rechteren in de periode 1680-1780. In haar presentatie behandelde ze de dagelijkse verantwoordelijkheden, de loyaliteit en de invloed van deze vaak onzichtbare groep, die essentieel was voor het functioneren en de status van de adel. Systematisch onderzoek in pacht- en kasboeken werpt een nieuw licht op de wederzijdse afhankelijkheid tussen adel en hun personeel. Met veel humor legde zij een link met Downton Abbey, omdat net als bij de Van Rechterens het personeel hier ook onderling relaties kreeg.
Afb. 8. Cor Trompetter – ‘Onder de streep’. Een bespiegeling over de financiële kant van adel in TwenteIn 1675 was de adel in Twente veruit de rijkste en meest invloedrijkste groep in de samenleving. Enkele uitzonderingen daargelaten was daar aan het begin van de twintigste eeuw weinig meer van over. In deze bespiegeling ging Cor Trompetter nader in op de financiële problemen waar een deel van de adel in terecht kwam, en hoe men deze trachtte op te lossen.
Afb. 9. Yme Kuiper – Onderzoek naar adellijke landgoederen in Overijssel in bezettingstijd: problemen, valkuilen, dilemma’s. Ruim een jaar deed de spreker onderzoek naar hoe het de adel in Overijssel verging gedurende de bezettingstijd 1940-1945 en dan met name over de vier landgoederen Twickel, Rechteren, Eerde en Herinckhave. Tot slot kwam de vraag aan de orde in hoeverre deze vier Overijsselse casussen representatief zijn voor hoe de adel in Nederland zich opstelde en gedroeg in bezettingstijd.
Afb. 10. Redmer Alma – Een adellijke groepsbiografie: Albert Mensema’s project De Ridderschap van Overijssel 1424-1795. Redmer Alma vertelde over de achtergrond en de historisch waarde van Albert Mensema’s project ‘De Ridderschap van Overijssel 1424-1795. Genealogisch overzicht en wapenboek’ – deze heruitgave zou niet mogelijk zijn geweest zonder zijn enorme inzet hierbij.Afb. 11. Een volgeboekt symposium, dat op veel waardering van de aanwezigen kon rekenen.
