Jonkheer Coen van Bunge (1981) is werkzaam bij de Nederlandse hockeybond en is sinds 2006 hockey scheidsrechter in de Nederlandse hoofdklasse. Hij heeft inmiddels ook bij vele internationale wedstrijden gefloten en heeft wereldwijd een erg goede reputatie opgebouwd, waarbij hij geroemd wordt om zijn empathische vermogen. In 2022 werd hij zelfs door de FIH (zie link onder de foto) uitgeroepen tot scheidsrechter van het jaar. Vanaf 21 juli is hij al in Parijs i.v.m. de voorbereidingen voor de Olympische Spelen, waar hij als scheidsrechter actief aan deelneemt.

Morgen spelen de dames en heren in de finale, waarbij het gaat om zilver of goud, maar bij deze wedstrijden mag hij als Nederlander vanwege de erecode niet fluiten. Voor Coen van Bunge biedt dat de mogelijkheid om te gaan kijken en genieten van Olympisch succes voor Nederland!

In 2008 schreven de zusjes Lietje barones van Hövell tot Westerflier (1949-2007) en Marie-Jeanne barones van Hövell tot Westerflier samen het boek ‘Zomers met Marieliesel’. Hierin beschreven zij hun familiegeschiedenis met behulp van brieven, geschreven in de jaren 1922 en 1931, door het Hongaarse meisje Marieliesel en haar vier Nederlandse ‘pleegbroers’ Van Hövell tot Westerflier. Marieliesel was een van de duizenden kinderen die na de Eerste Wereldoorlog met de kindertrein naar Nederland kwamen om aan te sterken. Zij zou jarenlang de zomermaanden bij de familie doorbrengen. Vanwege de grote historische betekenis van dit verhaal is dit boek nu in het Hongaars vertaald.

De boekpresentatie vond plaats in Hongarije in het Petöfi Literair Museum in Boedapest en werd ingeleid door dr. Orsolya Réthelyi, een wetenschapper die jarenlang onderzoek deed naar de Hongaarse kindertreinen. Zij noemde het boek zeer belangwekkend omdat het zoveel jaren bestrijkt en de diepe verbintenis laat zien tussen de twee families. Om deze reden was niet alleen de cultureel attaché van de Nederlandse ambassade aanwezig, maar ook maakte de Hongaarse televisie opnames (onderaan dit bericht zijn deze opnames terug te zien!).

 

Tijdens deze boekpresentatie vertelde co-auteur Marie-Jeanne van Hövell dat zij gedurende een jaar alle brieven in de computer had ingevoerd. Hiermee wilde zij de brieven toegankelijk maken voor haar familie en daarmee ook het leven van haar grootouders, die zij nooit gekend hebben. Zij noemde de brieven een waardevol ‘petit document humain’, een waardevolle menselijke geschiedenis, die in de essentie gaat over de band tussen twee families die niet verloren is gegaan, ondanks de stormen van de geschiedenis. Marie-Jeanne roemde aan het slot haar overleden zusje Lietje, die het boek met hart en ziel geschreven heeft. Door het noemen van haar, was zij er nu toch bij op deze bijzondere boekpresentatie.

Nadere informatie over ‘Zomers met Marieliesel’:
In het voorjaar van 2001 werd een postpakket uit Hongarije bezorgd bij Frans Joan baron van Hövell tot Westerflier en Wezeveld, een van de vier Nederlandse ‘pleegbroers’ van Marieliesel. Het pakket bevatte brieven, geschreven tussen 1922 en 1931 door Marieliesel en haar Nederlandse pleeggezin.

Aan de hand van de brieven schetsen de auteurs het leven van hun familie in de eerste decennia van de twintigste eeuw. Het boek biedt een uniek inkijkje in het wel en wee van een adellijke familie op het platteland.

Zomers met Marieliesel is een kleine geschiedenis over vader Ernest en moeder Miesje, hun vier zonen en hun geliefde pleegdochter. Terwijl het onheil dat de wereld te wachten staat al in de lucht hangt, wordt het leven op villa Casa Cara, jachthuis Ossenbroek en kasteel Joppe gevierd als in een ouderwets kinderboek – totdat ook daar het noodlot toeslaat.

Link naar bestelmogelijkheid van ‘Zomers met Marieliesel’ in het Nederlands: https://www.bol.com/nl/nl/p/zomers-met-marieliesel/1001004004734851/

Hieronder kunt u het vraaggesprek terugzien (vanaf ca. 45 min. in het Nederlands!)

“Nederlandse adel vind je overal”, zeg ik altijd en vandaag (7 aug. 2023 – red.) was dat heel verrassend, dat dan weer wel, in Certaldo in Toscane, in het Museo d’Arte Sacra – een voormalig klooster met kerkelijke kunst.

In een klein, slecht verlicht zijgangetje hing een aantal portretten, waarvan ik er één meteen herkende: de Gelderse edelman Barthold van Gendt (ca. 1590-1650). Het opschrift bevestigde zijn identiteit: ‘B. A Gent P. Geldria’ en ook zijn familiewapen klopte.

Barthold van Gendt was heer van Loenen en Meinerswijk, lid van de Ridderschap van Gelderland (kwartier Nijmegen), Raad en Rekenmeester van Gelderland en afgevaardigde naar de Staten-Generaal.

Zijn historische betekenis voor Nederland is groot, maar vrijwel vergeten: in 1648 was hij, namens Gelderland, één van de ondertekenaars van de Vrede van Münster.

En hoe komt dit portret van een Gelderse edelman nu in een museum met kerkelijke kunst? Volgens het bijschrift bij het rijtje portretten in dit donkere gangetje betreft het ‘vijf portretten van edelen en prelaten’ en zijn zij geschonken door het echtpaar Aloma Bardi en Gabriele Boccaccini en afkomstig uit Villa Bardi in Linari (Barberino Val d’Elsa, Firenze).

Hoe zij daar zijn terecht gekomen vermeldt het bijschrift niet, maar portretten kunnen in de loop der tijden vreemde omzwervingen maken. Zelf bezit ik een grote en buitengewoon fraaie gravure van Barthold van Gendt. Deze kocht ik via internet van een Duitse particulier, wiens familie deze, om onbekende redenen, al lang bezat. Ik kocht hem, vanwege de verwantschap van Barthold van Gendt met het belangrijkste Gelderse adellijke geslacht: Van Heeckeren – maar dat is een verhaal voor een andere keer.

Certaldo, 7 augustus 2023, op een schaduwrijk terras.

Het onderstaande verhaal stond in het digitale magazine van AiN, jaargang 1, nr. 4 – augustus 2017. Dit magazine wordt per mail aan de donateurs van de stichting Adel in Nederland toegestuurd.

In De Prins der geïllustreerde Bladen van november 1905 staat dit fraai getekende portret van deze opmerkelijke freule, die faam verwierf als stichtster en directrice van de Boddaert Tehuizen in Amsterdam. A. Lankelma, directrice van het Kinderhuis te Utrecht, schreef in het bijgaande verhaal als afsluiting: “De maanden, die ik in dat Tehuis voor schoolgaande kinderen ben werkzaam geweest, heb ik haar organisatie-talent, haar sanitaire kennis leeren apprecieeren, maar bóven alles haar groot geduld en eindelooze toewijding leeren bewonderen en daarnaar eenigszins kunnen afmeten haar ware, groote liefde voor het Kind der Armen.”

Jonkvrouw Elisabeth Carolina Boddaert werd geboren op 24 september 1866 op kasteel Westhove in Oostkapelle. Het kasteel werd enkele jaren daarvoor door haar vader, jonkheer mr. Jacques Phoenix Boddaert (1811-1885) gekocht, waarmee het van de sloop gered was en het gezin bracht hier de zomermaanden door.

Haar vader stamde uit een oude familie uit West-Vlaanderen, die zich begin 17e eeuw eerst als kooplieden in Amsterdam vestigde, maar daarna al snel naar Middelburg verhuisde. Hier vervulde de familie vervolgens eeuwenlang een vooraanstaande rol in onder meer het bestuur. Uit zijn eerste huwelijk met Anna Petronella barones van Heeckeren van Brandsenburg (1818-1860) kreeg haar vader 10 kinderen, waarvan er twee levenloos geboren werden en twee jong stierven. Na het overlijden van zijn eerste echtgenote hertrouwde hij haar zuster Elisabeth Caroline barones van Heeckeren van Brandsenburg (1822-1882).

Het geslacht Van Heeckeren is een oude Gelderse adellijke familie, die eeuwenlang een prominente rol speelde in de Graafschap Zutphen. De vader van de beide meisjes Van Heeckeren kwam als controleur der posterijen en directeur van brieven en posterijen naar Zeeland, waardoor de Zeeuwse connectie ontstond.

Uit het tweede huwelijk werd in 1863 een levenloze zoon geboren, maar drie jaar later zag Elisabeth Carolina het levenslicht. Haar vader was werkzaam als rechter in de arrondissementsrechtbank in Middelburg, terwijl haar moeder de zorg had voor het grote huishouden in de zomermaanden op kasteel Westhove en in de rest van het jaar in het stadshuis in Middelburg. Daarnaast zette zij zich in voor hulpbehoevenden en ook Elisabeth werd daarbij al jong betrokken, want er werd geschreven “… hoe zij als kind reeds met haar goede moeder naar de armen in hun buurtschap trok en hoe de Vrouwe van het Kasteel, uit aanleg en behoefte, de vraagbaak, raadgeefster en ziekenverpleegster voor de bevolking was.”

Door de huwelijken die de kinderen de een na de ander sloten, werd het grote huishouden steeds kleiner en na de verkoop van kasteel Westhove in 1880 verhuisde zij met haar ouders en Anna, het enige zusje dat nog thuis woonde, naar ’s-Gravenhage. Datzelfde jaar huwde Anna echter ook en bleef Elisabeth als veertienjarige meisje over met een vader die inmiddels 69 jaar was en een moeder van 58 jaar oud. In deze jaren kreeg zij privé-onderwijs en zat zij waarschijnlijk twee jaar op buitenlandse kostscholen.

In 1882 overleed haar moeder ‘…na een langdurig lijden, in den ouderdom van 59 jaren…’ en 3 jaar later kwam ook haar vader te overlijden. Na eerst in Lausanne de École de Garde-Malades te hebben bezocht, waar zij haar verpleegsterdiploma behaalde en wijkverpleegster was, ging zij als verpleegster in Edinburgh werken in de Royal Infirmary, dat in die tijd zeer goed aangeschreven stond door de hervormingen van de bekende Florence Nightingale. Hier “… heeft zij het voorbeeld door haar te vroeg overleden moeder gegeven, nagevolgd.”

Een periode van noodzakelijke rust volgde en “… de herinnering aan de zee, de mooie wolkenluchten en de vruchtbare akkers van haar open land, trokken haar naar Westhove”, maar daarna vertrok zij naar Berlijn, waar zij haar ervaring bij de opvang van ontslagen gevangenen en armenzorg opdeed, die haar later zo van pas kwamen.

Na terugkeer in Nederland vestigde zij zich in Amsterdam en stichtte hier in 1903 met eigen middelen haar eerste tehuis: “En daar, daar heeft zij, gesteund door de ervaring in haar werkkring opgedaan, de groote behoefte gevoeld aan een Tehuis voor het schoolgaand kind van den werkman, dat door het missen van een thuis, als vader, moeder of beiden in het mooiste geval, van ’s morgens tot ’s avonds arbeiden voor hun schamel stukje brood, maar al te dikwijls gepredistineerd zijn tot physieken en moreelen ondergang.” Hierbij liet Elisabeth Boddaert zich niet leiden door een gevoel van liefdadigheid, maar van rechtvaardigheid.

Tot aan haar overlijden bleef zij zich haar leven lang inzetten voor haar Tehuizen, waarbij zij zich vanaf 1914 gesteund wist door haar goede vriendin en later huisgenote jonkvrouw Constantia Gerharda Heije (‘Onny’) van Spengler (1891-1965), die pedagoge was. Deze kon haar vervangen bij afwezigheid en volgde haar zelfs uiteindelijk op als directrice van de Vereniging Boddaert Tehuizen.

Toen zij op 22 februari 1948 overleed, stond er in de krant: “Een leven, gewijd aan de belangen van het ontredderde kind, is afgesloten: freule Elisabeth Carolina Boddaert is, 81 jaar oud, overleden” en “In 1903 opende zij het eerste der bekende Boddaert-tehuizen, die weldra door meer werden gevolgd en veel goeds tot stand hebben gebracht voor ontredderde kinderen. Moeilijk was haar werk, mét taaie volharding heeft zij het doorgezet. Meermalen hebben geldzorgen haar gekweld, maar zij versaagde niet. Er is veel veranderd, de sociale inzichten zijn gewijzigd, ook ten goede. Dat dat kon geschieden, is te danken aan het volhardende pionierswerk van freule Boddaert.”

Bronnen & Literatuur
Nederland’s Adelsboek, jaargang 80 (1989). ’s-Gravenhage, 1-9.
Nederland’s Adelsboek, jaargang 84 (1994). ’s-Gravenhage, 328 en 329.
Nederland’s Adelsboek, jaargang 93 (2008). ’s-Gravenhage, 502.
Algemeen Handelsblad, 23 februari 1948, 2.
De Prins der geïllustreerde Bladen, vijfde jaargang, nr. 20, 11 november 1905, 229 en 230.
CBG verzameling familieadvertenties, Boddaert tot 1970, 5.
http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn6/boddaert, bezocht 23 augustus 2017.

Jonkheer Schorer stamde uit een geslacht dat eeuwenlang een vooraanstaande rol in Middelburg speelde. Zijn vader werd in 1893 in de Nederlandse adel verheven en hierdoor kregen hij en zijn nakomelingen het predikaat jonkheer/jonkvrouwe.

Na een studie rechten in Leiden werd hij advocaat en procureur in Middelburg en daarnaast plaatsvervangend kantonrechter. In 1903 kwam er aan zijn carrière abrupt een einde toen hij de herenliefde bleek toegedaan te zijn. Hij nam ontslag en vestigde zich in Duitsland. In latere jaren zette hij zich actief in voor de rechten van homoseksuelen en werd hij de oprichter en voorzitter van het Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee. Vanaf 1948 zette het COC zijn activiteiten voort en kreeg hij hiervan het erelidmaatschap.

De naar hem genoemde Schorerstichting ging in 2012 failliet en tot in 2018 leefde zijn naam nog voort in de opvolger hiervan, de stichting Vrienden & Vriendinnen van Schorer. Daarna werd dit fonds vanwege gebrek aan kapitaal opgeheven.

In 2007 verscheen een biografie over hem door Theo van der Meer en via deze link is hierover een recensie te lezen: www.nrc.nl/nieuws/2007/04/13/deftig-moedig-anders-11306994-a273981.

Link naar een biografie online: http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn6/schorer

Kasteel Heeze is sinds 1760 familiebezit en wordt nog steeds bewoond door de baronnen Van Tuyll van Serooskerken. Het kasteel heeft een zeer bijzonder interieur, waarbij enkele kamers uniek zijn, omdat zij nog steeds de authentieke 18e-eeuwse inrichting hebben. Kasteel Heeze is te bezichtigen. Kijk voor meer informatie op https://www.kasteelheeze.nl/

Mevr. A.A. Dost-Berkhout, regio-correspondente Noord-Brabant voor de stichting Adel in Nederland, maakte deze fraaie, zomerse fotoserie van kasteel Heeze.

Het onderstaande verhaal stond in het digitale magazine van AiN, jaargang 2, nr. 1 – maart 2018. Dit magazine wordt per mail aan de donateurs van de stichting Adel in Nederland toegestuurd.

In het bezit van de Stichting Cultuurhistorisch Fonds Boreel bevindt zich onder meer het portret van jonkheer Willem François Boreel. Hij ontving op 25 november 1813 van de latere Koning Willem I de opdracht om een regiment te vormen, dat als het Regiment Huzaren van Boreel roem verwierf en dat nog steeds bestaat.

Willem François Boreel stamde uit een Amsterdams regentengeslacht en groeide deels in Amsterdam op en deels in Velsen op de buitenplaats Beeckestijn, dat hij later van zijn ouders zou erven. Hij trad in 1787 twaalf jaar oud als kadet in dienst bij het Regiment Hollandse Garde te voet. Vier jaar later ging hij als luitenant deel uitmaken van het Regiment Dragonders en in 1795 nam hij na de komst van de Fransen ontslag en toen had hij inmiddels de rang van luitenant-kolonel bereikt.

Nadat hij in 1813 de opdracht voor de oprichting van een regiment had ontvangen, werd hij benoemd tot luitenant-kolonel van dit regiment in oprichting en begon met werving in Leiden en Haarlem van in totaal 641 Huzaren en 677 paarden. De naam was aanvankelijk Huzaren van Boreel, maar veranderde een aantal keren en werd uiteindelijk in 1947 officieel Regiment Huzaren van Boreel.

Willem François Boreel nam met zijn regiment deel aan de gevechten bij Quatre-Bras en in de zware strijd die volgde, sneuvelden er velen. Ook de commandant van de brigade waar zijn regiment deel van uitmaakte sneuvelde en hij nam hier vervolgens het bevel van over in de strijd die volgde in de Slag bij Waterloo. Van zijn regiment sneuvelden 3 officieren en 145 man en raakten 6 officieren 64 man gewond. Voor zijn moed, beleid en trouw werd hij in 1815 benoemd tot Ridder in de Militaire Willems-Orde 3e klasse. In 1821 werd hij in de Nederlandse adel verheven met het predikaat jonkheer. In latere jaren werd hij generaal-majoor en inspecteur van de Lichte Cavalerie en in 1835 volgde zijn benoeming tot opperbevelhebber der Cavalerie. Hoogtepunt was in 1848 de verlening van het Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Naast zijn militaire carrière vervulde hij ook functies aan het Hof en werd hier eerst opperstalmeester van Koning Willem II en daarna Grootmeester van het Huis des Konings in dienst van H.M. de Koningin. Tijdens een verblijf in het gevolg van Koningin Sophie aan het Hof van de Koning van Württemberg werd hij nog op 20 mei 1851 benoemd tot Ridder der Frederiks Orde, maar een dag later overleed hij onverwachts: ‘Te Stuttgart is den 22sten uit Friedrichshafen het berigt ontvangen van het onverwachte spoedige afsterven van den Nederlandschen luit.-generaal, grootmeester van het huis der Koningin, Jhr. W.F. Boreel, die met H.M. de Koningin der Nederlanden naar Zwitserland op reis was.’ De Koningin was door het gebeuren zo geraakt, dat zij daardoor van haar reisplan afzag.

Op 1 juni arriveerde zijn zoon in Stuttgart ‘… om het stoffelijk overschot zijns vaders naar Holland over te brengen’ en na terugkeer in Nederland werd hij bijgezet in het familiegraf in Velsen. Zijn nakomelingschap is in 2001 in de mannelijke lijn uitgestorven, maar zijn naam leeft voort in het Regiment Huzaren van Boreel.

Bronnen & Literatuur
Nederland’s Adelsboek, jaargang 80 (1989), ’s Gravenhage, 219-270.
Groninger Courant, 23 mei 1851, 2.
Algemeen Handelsblad, 27 mei 1851, 2.
De Noord-Brabanter: staat- en letterkundig blad, 3 juni 1851, 3.
www.huzarenvanboreel.nl.

Wilt u ook drie keer per jaar het digitale magazine van AiN ontvangen met verhalen zoals deze? Word dan nu donateur! De Stichting Adel in Nederland heeft als doel het digitaal aanbieden van informatie over adel in Nederland in de ruimste zin. Voor € 17,50 per jaar kunt u donateur worden, ontvangt u drie keer per jaar het digitale magazine en steunt u ons in onze werkzaamheden. Bovendien krijgt u voorrang bij door AiN georganiseerde excursies. AiN heeft de culturele ANBI-status en daardoor kunt u als donateur bij de opgave voor de inkomstenbelasting giftenaftrek krijgen.

Meer weten en opgeven als donateur? Stuur dan een mail naar info@adelinnederland.nl.

Wie de Grote of Sint-Michaëlskerk in Zwolle bezoekt, tegenwoordig is hier het Academiehuis gevestigd (zie: https://www.academiehuis.nl/, treft daar vele grafzerken aan van bekende adellijke geslachten. Een zeer imposante zerk is die van het echtpaar Bentinck-Van Ittersum, die eertijds boven de grafkelder van dit echtpaar geplaatst zal zijn geweest, maar tegenwoordig ingemetseld is in een zijmuur van het koor.

Ook hier heeft de heraldische beeldenstorm in de Franse Tijd toegeslagen, toen familiewapens in het openbaar verboden werden, maar wel bleef het helmteken bewaard: twee armen, de ellenbogen naar buiten gekeerd, die twee struisveren vasthouden.

De zerk is sober uitgevoerd met fraaie randen langs de tekstvakken, waarbij het onderste tekstvak altijd leeg is gebleven. Op de zerk is de volgende symboliek te zien: midden boven het bovenste tekstvak een gevleugeld cherubijntje (engelkopje), dat staat voor hemelse sferen. Onder dit tekstvak twee gekruiste beenderen, als symbool voor de vergankelijkheid van het leven. Linksonder het verdwenen Bentinck wapen in het midden op de zerk is een zandloper te zien, die voor de verlopen tijd hier op aarde staat. Deze zandloper heeft twee vleugels: links een adelaarsvleugel en rechts een vleermuisvleugel. Deze geven de overgang van de dag naar de nacht aan. Tot slot is er rechtsonder een doodshoofd te zien, die verwijst naar het vergankelijke leven, met vleugels om de opstanding te symboliseren.

Dankzij de namen onder deze uitgewiste wapens weten we nog wel om welke familienamen het gaat. Deze acht familiewapens zijn elegant aan strikjes opgehangen. Links zijn van boven naar beneden de familiewapens van de vier grootouders van Eusebius Bentinck te zien: Bentinck, De Groeff van Erkelens, Lerinck en Van Diest. Rechts zijn van boven naar beneden de vier familiewapens van de grootouders van Sophia van Ittersum te zien: Van Ittersum, Van Buckhorst, Van Coeverden en Bierwisch.

In het tekstvak bovenaan is de volgende tekst te lezen:

ANNO 1584 IS GESTORVEN
EUSEBIUS BENTINCK TO
WERKEREN DROSTE
VAN ISSELMUIDEN ANNO
1624 DEN 13 SEPTEMBRIS
IS GESTORVEN SOPHIA
VAN ITTERSUM WEDUWE
BENTINCKS

Van dit echtpaar Bentinck-Van Ittersum stammen alle huidige nog voortlevende takken van het geslacht Bentinck af: de Britse baronale tak, de Nederlandse baronale takken Bentinck van Schoonheten en Bentinck, en de Britse grafelijk tak of the Earls of Portland.

Eusebius Bentinck was de zoon van Willem Bentinck, heer van ’t Velde, en Geertruyd de Groeff van Erkelens. Zijn vader werd in de jaren 1564-1570 verschreven in de Ridderschap van Zutphen, dankzij het bezit van havezate ’t Velde nabij Zutphen. Deze had zijn grootmoeder Gerbrich Bentinck née Lerinck van haar broer geërfd.

Sophia van Ittersum was de dochter van Johan van Ittersum tot Werkeren en Gramsbergen en Anna van Buckhorst. Haar vader werd in 1533 als riddermatige in de landdag van Overijssel verschreven en was in de jaren 1540-1545 drost van IJsselmuiden. Daarnaast was hij krijgsoverste van Keizer Karel V en sneuvelde in de strijd.

In 1577 werd Eusebius Bentinck heer van ’t Velde, maar door zijn huwelijk met Sophia van Ittersum kwamen zijn belangen vooral in Overijssel te liggen. Zo werd hij in 1564 verschreven als riddermatige in de landdag van Overijssel en was hij in de jaren 1564-1584 drost van IJsselmuiden – een functie die ook zijn schoonvader uitgeoefend had en die al enkele generaties in handen was van de Van Ittersums. In de Opstand tegen de Koning van Spanje koos hij voor de Staatse zijde. Het Biographisch Woordenboek zegt over hem: ‘Zijne dienst werd in onderscheidene belangrijke aangelegenheden gebezigd. In 1577 naar Brussel gezonden, teekende hij aldaar de Unie; daarna werd hij, nevens anderen, nog in het zelfde jaar afgevaardigd, om met de Bevelhebbers van het krijgsvolk, hetwelk Deventer nog bezet hield, in onderhandeling te treden.’

Eusebius kwam door zijn huwelijk met Sophia van Ittersum ook in het bezit van de havezate Werkeren en dit bleef familiebezit tot aan de verkoop in 1819. Huis Werkeren bestond toen al lang niet meer, maar opgravingen in het recente verleden tonen met fraaie vondsten van luxe goederen aan dat de Bentincks op Werkeren een grote staat voerden. Zo werd er zelfs Venetiaans glaswerk teruggevonden. Een tastbare herinnering aan het rijke verleden van het echtpaar Bentinck-Van Ittersum is nog heden deze imposante zerk in de Grote of Sint-Michaëlskerk in Zwolle.

Op zondag 29 juli 2018 overleed Josephina Carolina Johanna Margaretha Sophia barones van der Borch van Verwolde op de leeftijd van ruim 103 jaar. Haar leven omspande meer dan een eeuw, waarin zij de gevolgen van ingrijpende gebeurtenissen uit de geschiedenis van dichtbij zou meemaken. Deze gebeurtenissen zouden van grote invloed zouden zijn op de familie Van der Borch én op Verwolde, dat het centrum was voor haar en haar familie: de roaring twenties met grote economische groei, de beurskrach van 1929 met de daarop volgende crisisjaren, de Tweede Wereldoorlog en in de jaren hierna de sterk veranderde maatschappelijk omstandigheden.

In Memoriam
Josephina Carolina Johanna Margaretha Sophia barones van der Borch van Verwolde werd geboren op 26 augustus 1914 in Gorssel. Haar roepnaam was eigenlijk Caroline, maar in de familie werd zij haar leven lang Kieks genoemd. In Gorssel was haar vader, mr. Willem Henrik Emile baron van der Borch van Verwolde, vanaf 1911 burgemeester. Hij stamde uit een oudadellijk geslacht, dat zijn oorsprong in de 14e eeuw in het Duitse graafschap Lippe vindt. Een voorvader vestigde zich in de 17e eeuw als officier in Statendienst in de Nederlanden en door huwelijken en het bezit van Verwolde, ging de familie deel uitmaken van de Ridderschap van Zutphen. Haar moeder was Line Voûte, die uit een familie kwam die terug te vinden is in het blauwe boekje van het Nederland’s Patriciaat. Haar familie stamde oorspronkelijk uit Frankrijk en een voorvader vestigde zich begin 18e eeuw als koopman in Amsterdam. Kieks was het derde kind in het gezin en had twee oudere broers. Na haar werden er nog twee zusjes en een broertje geboren. Het gezin bewoonde het huis Het Mastler, dat binnen de gemeente Gorssel in Eefde gelegen was.

Naast het burgemeesterschap van een kleine gemeente als Gorssel, was er voor haar vader voldoende tijd over om andere activiteiten te ontplooien. Zo nam hij in het jaar van haar geboorte het initiatief voor een commissie om in Gorssel geld in te zamelen voor het Rode Kruis, had hij de leiding over de opvang van 100 Franse kinderen die voor het oorlogsgeweld in 1917 naar Nederland geëvacueerd waren en richtte hij in 1924 na grote overstromingen in het IJsselgebied een watersnoodcommissie op en gaf hij leiding aan het reddingswerk.

Daarnaast vond hij voldoende tijd om te gaan jagen en verloor op donderdag 2 oktober 1924 ‘… terwijl hij in Almen op de jacht was, zijn portefeuille, inhoudende een aanzienlijk geldbedrag…’, maar volgens krantenberichten werd deze de dag erna door een politiehond teruggevonden.

Op 1 januari 1928 werd hem op eigen verzoek eervol ontslag verleend en bij zijn afscheid was men vol lof: als burgemeester was hij daadkrachtig ‘… die de welvaart onzer plaats zeer zijn ten goede gekomen en die het aanzien onzer gemeente hebben verhoogd.’ Hij had een belangrijk aandeel in het nieuwe gemeentehuis ‘… dat zeker het mooiste en doelmatigste gebouw van dien aard in het geheele gewest is geworden.’ Hij zorgde voor verbetering van de wegen met nieuwe beplantingen ‘kenner als hij was van boschbouw…’, trad op tegen de werkloosheid door werkverschaffing, spande als voorzitter van een comité tot bevordering van de aanleg zich in voor de tramlijn Deventer-Zutphen en ‘… toonde een warm hart te hebben voor de behoeftigen, die steun van de overheid van noode hadden.’

Aanleiding voor het ontslagverzoek van haar vader was de verhuizing naar huis Verwolde, dat middelpunt was van een uitgestrekt landgoed. Evert Jan Benjamin van Goltstein kocht in 1738 huis Verwolde en 1/3 van de heerlijkheid en vervolgens werd zijn schoonzoon Allard Philip van der Borch (1690-1766) heer van Verwolde. Diens zoon, Frederik Willem van der Borch (1737-1781) werd de bouwheer van het huidige huis in 1776. Op huis Verwolde was in 1926 grootmoeder Paulina Adriana Jacoba barones van der Borch van Verwolde née barones van Zuijlen van Nijevelt overleden en hiermee kwam het huis beschikbaar voor bewoning door het jonge gezin.

Voordien werd het huis groots gerestaureerd en hiervoor waren de middelen ruim aanwezig, want haar moeder stamde uit een gefortuneerde familie. Overgrootvader Voûte had zich in de 19e eeuw in Ned.-Indië gevestigd en werd daar raadsheer in het Hooggerechtshof van Batavia. Diens zoon werd in 1887 medeoprichter van de firma Mirandolle, Voûte & Co., een importmaatschappij van Indische producten, en wist hiermee een groot fortuin op te bouwen. Dit Indische fortuin kwam goed van pas bij de restauratie van huis Verwolde: er werd een toren aangebouwd voor extra ruimte en om een meer kasteelachtig uiterlijk te verkrijgen, er kwam stromend water, elektriciteit, centrale verwarming, telefoon en zelfs een lift. Ook het park werd grondig aangepakt met onder meer een parterre met buxuspatronen in historiserende stijl.

Toen alles klaar was, nam het gezin zijn intrek in het huis met daarbij een stoet personeel: in het huis werkte vier personen, in de tuin zes en in de bossen ongeveer twintig. Het inkomen voor deze royale leefstijl kwam uit Ned.-Indië en niet uit het landgoed. Heel lang hield deze grootse leefstijl geen stand, want door de krach van 1929 en de daarop volgende crisisjaren viel dit inkomen grotendeels weg en moest er bezuinigd worden. Huis Verwolde werd gesloten en het gezin ging voor drie jaar in Zwitserland wonen, waar het leven goedkoper was.

In 1934 besloten haar ouders uiteen te gaan. Haar vader vestigde zich eerst in het mondaine Montreux en later in Biarritz en hertrouwde twee keer: de eerste keer met de Amerikaanse Alma Orthwein en de tweede keer met jonkvrouwe Catharina Helena Maria van Suchtelen van de Haare, douairière mr. François Stephan Alexander baron Creutz. Haar moeder werd de nieuwe Vrouwe van Verwolde en nam het beheer hiervan op zich. Het grote huis werd niet meer bewoond, maar er werd een boerderij op het landgoed verbouwd en hier ging zij met haar kinderen wonen. In de jaren hierna verlieten de kinderen het huis. Zo ging de oudste broer van Kieks in Leiden rechten studeren en woonde een tijdlang in Parijs en haar op één na oudste broer vertrok naar Ned.-Indië om daar in het familiebedrijf Mirandolle, Voûte & Co. te gaan werken. Kieks vertrok naar Zürich in Zwitserland, waar zij aan het conservatorium piano studeerde.

Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zou grote gevolgen hebben voor de familie: haar oudste broer zat in het verzet, werd verraden en werd in 1943 door de bezettende macht gefusilleerd. Haar op één na oudste broer bracht deze jaren door in Japanse gevangenkampen. Huis Verwolde bood in deze jaren onderdak aan een sanatorium uit ’s-Gravenhage. Na de oorlog nam haar jongste broer het beheer van het landgoed over en ging met zijn gezin huis Verwolde weer bewonen – zeer tegen de zin van de moeder van Kieks, die het huis te groot en niet meer van deze tijd vond. Kieks woonde in deze jaren in Apeldoorn, tot zij terugkeerde naar Laren. Hier bewoonde zij op het landgoed Groot Bekman, waar ook haar moeder al gewoond had.

Huis Verwolde werd in 1977 voor een symbolisch bedrag van 1 gulden verkocht aan de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, omdat de tijdsomstandigheden sterk veranderd waren: de inkomsten uit het landgoed liepen terug, terwijl de lasten snel waren toegenomen. Hierdoor was het bewonen van een dergelijk historisch huis niet langer mogelijk. Kieks bleef zich echter verbonden voelen met haar voorvaderlijk huis. Voor de restauratie van de unieke behangselen in de blauwe Chinese kamer deed zij een genereuze schenking, waarmee deze kamer in 2012 in oude glorie hersteld kon worden. Ook vierde zij ieder jaar traditiegetrouw haar verjaardag op Verwolde in de oranjerie of op Groot Bekman.

Op 20 juli van dit jaar was Kieks nog even landelijk nieuws, omdat zij 103 jaar oud voor het eerst op de plek was, waar op 20 juli 1943 haar broer Emile op 33-jarige leeftijd samen met 19 anderen werd geëxecuteerd. Hier woonde zij de herdenking bij en werd er namens de hele familie door haar nichtje Sophia een krans gelegd, die getooid was met linten, met daarop de namen Van der Borch van Verwolde en Voûte, in de kleuren geel en zwart – de kleuren waaraan de luiken van de boerderijen op Verwolde te herkennen zijn.

Op zondag 29 juli 2018 overleed ‘onze lieve Tante Kieks’ en haar neven en nichten zijn dankbaar dat zij zo lang van haar hebben kunnen genieten, die een laatste schakel was in de familiegeschiedenis naar een verdwenen verleden.

Jonkheer Chris von Martels (1982) heeft de Canadese nationaliteit, is door zijn vader van Nederlandse afkomst en heeft een Canadese moeder. De familie Von Martels stamt uit het Duitse Eemsland en werd in de rijksadelstand verheven. De overgrootvader van Chris werd als petekind van een Nederlandse landgoedeigenaar erfgenaam van huis Hessum in Dalfsen. In 1964 werd hij ingelijfd in de Nederlandse adel met het predikaat jonkheer. Op huis Hessum woont en werkt nog steeds een oom van Chris von Martels: het oud-Tweede Kamerlid jonkheer Maurits von Martels.

Zowel zijn vader als grootvader fokten paarden en al op jonge leeftijd begon hij met paardrijden. Toen hij dertien jaar was, stimuleerde zijn vader hem om dressuurruiter te worden, om zo zijn rijstijl te verbeteren.

Samen met zijn vrouw Lisa Kostandoff, die ook dressuurrijder is, runt Chris een hippisch bedrijf in de verkoop en training van dressuurpaarden in Ridgetown (Ontario) en Wellington (Florida).

In 2015 won Chris von Martels teamzilver en individueel brons op de Pan-Amerikaanse Spelen in Toronto. In 2020 vertegenwoordigde hij Canada op de Olympische Spelen in Tokio en eindigde als 39e in de individuele competitie. Vandaag neemt hij samen met het Canadese team deel aan de dressuur wedstrijd.

Link naar de persoonlijke pagina van Chris von Martels op de website van het Canadese Olympische team: Chris von Martels – Team Canada – Official Olympic Team Website