De bekendste vertegenwoordiger van de grafelijke familie Schimmelpenninck was in de afgelopen tweehonderd jaren ongetwijfeld de raadspensionaris Rutger Jan Schimmelpenninck (1761-1825), die ook wel de eerste president van Nederland genoemd wordt. Een aantal jaar geleden kreeg zijn biografie door Edwina Hagen dan ook als titel ‘President van Nederland. Rutger Jan Schimmelpenninck 1761-1825’. In recente jaren is zijn rechtstreekse nakomeling zeven generaties later, Sander Schimmelpenninck, echter de bekendste naamsdrager geworden. Sander Schimmelpenninck neemt als journalist, columnist en auteur geen blad voor de mond en maakte succesvol gebruik van de social media. Het leidde echter ook tot ongekende trollenhaat, waarbij onder meer het familieverleden tijdens de Tweede Wereldoorlog ongenuanceerd tegen hem ingezet werd.

En nu geeft dat oorlogsverleden van de Schimmelpennincks bij een vluchtige beschouwing als snel aanleiding voor verdachtmakingen: een voorvader, die over een groot aandelenpakket in I.G. Farbenindustrie beschikte, een bedrijf dat meewerkte aan het nationaalsocialistische regime in Duitsland en dat een aandeel had in een onderneming dat het beruchte Zyklon B produceerde. Met dit gif werden vele mensen vermoord in met name de gaskamers van Auschwitz. Deze voorvader werd in 1945 door het verzet opgepakt en maakte in zijn cel een einde aan zijn leven. Op meerdere sites kun je terugvinden dat de Schimmelpennincks rijk zouden zijn geworden dankzij dit Zyklon B.

Voor de generaties die na de oorlog opgroeiden, de kinderen en kleinkinderen van Rutger Jan Eugen graaf Schimmelpenninck (1892-1945) bleef dit familieverleden hen achtervolgen. Voor kleinzoon Rutger Jan graaf Schimmelpenninck (1949) was de mogelijkheid van het inzien van de dossiers van zowel zijn grootvader als grootmoeder de aanleiding om een onderzoek te doen naar de geschiedenis van zijn grootouders en dan vooral tijdens de oorlogsjaren.

Hij liet zich leiden door onderzoeksvragen als: wat was de politieke houding van zijn grootvader tijdens de Tweede Wereldoorlog. Was hij pro-Nederlands of pro-Duits of allebei? Waarom bezocht hij Seyss-Inquart vier keer? Waarom is hij na de bevrijding van zijn woonplaats Diepenheim door het verzet opgepakt en heeft hij op 30 april 1945 in de cel een eind aan zijn leven gemaakt? Wat was zijn rol als lid van de Aufsichtsrat van I.G. Farbenindustrie vanaf de fusie in 1925?

Het resulteerde in dit boek, waaraan een grondig bronnenonderzoek vooraf ging, waarbij de lezer stap voor stap, op basis van alle beschikbare bronnen, wordt meegenomen in de zoektocht van de auteur naar antwoorden – en dan blijkt de waarheid ineens heel anders en veel genuanceerder te zijn dan er door bekende en onbekende Nederlanders op internet en social media beweerd wordt.

Zonder meteen alle uitkomsten van dit onderzoek hier te delen, want daarvoor moet u het boek gewoon kopen, wil ik toch één uitkomst hier delen. Dit omdat niet iedereen dit boek zal lezen, maar wel op internet op zoek zal gaan naar informatie over dit deel van de familiegeschiedenis van de Schimmelpennincks: I.G. Farbenindustrie produceerde zelf geen Zyklon B, maar had een minderheidsbelang in het bedrijf dat dit produceerde. Rutger Jan Eugen Schimmelpenninck had vanwege zijn aandelenbezit een belang van 0,2% in I.G. Farbenindustrie en was op basis hiervan lid van de Raad van Commissarissen. In ieder geval vanaf 16 januari 1941 mocht hij als Nederlander echter niet meer deelnemen aan de vergaderingen hiervan. Vanaf september 1941 werd Zyklon B gebruikt in de vernietigingskampen. Voorgaande maakt maar één conclusie mogelijk: Rutger Jan Eugen graaf Schimmelpenninck had geen persoonlijke betrokkenheid bij Zyklon B en van verrijking is vanwege het relatief kleine belang van 0,2% geen sprake.

Dit boek is zondermeer een aanrader om te lezen. Het laat zien hoe belangrijk grondig bronnenonderzoek is. De auteur en zijn familie hebben in alle openheid de uitkomsten van dit onderzoek gedeeld, zoals de ontroerende afscheidsbrieven vanuit zijn cel van Rutger Jan Eugen aan zijn vrouw en kinderen. Maar ook door het delen van de vele foto’s.

Een aantal jaren geleden werd mij op Facebook naar aanleiding van een bericht over een adellijke NSB-er een reactie gevraagd. Ik schreef toen onder meer: ‘… onafhankelijke rechters zijn destijds op basis van de feiten tot een uitspraak gekomen. (…) Door zijn bekende naam is de straf nadien waarschijnlijker groter gebleven dan wanneer het een meneer De Vries had betroffen – een historische erfenis én verantwoordelijkheid waar ook de andere naamsdragers nog heden mee moeten leven’ – De auteur en zijn familie hebben met dit boek hún verantwoordelijkheid genomen en bieden de lezer hiermee de mogelijkheid om te reflecteren op het eigen familieverleden en na te denken over welke verantwoordelijkheid wij nu hebben ten opzichte van vergelijkbare maatschappelijke ontwikkelingen in onze tijd.

Link naar meer informatie en bestelmogelijkheid:  https://verloren.nl/Webshop/Detail/catid/90/eid/92031/de-eerste-nachtegaal-gehoord