Het blijft onmogelijk om alles te lezen wat er op adellijk gebied uitgegeven wordt, maar deze zomervakantie is het voor mij heerlijk lezen met de volgende boeken, die zeker aan te raden zijn. In willekeurige volgorde:
1. Reuchlins reis, door Cathalijne Boland. In mijn afstudeerscriptie ‘Kantélen kàntelen, veranderd huwelijksgedrag bij grafelijke families en grafelijke takken van adellijke families in de jaren 1814-1984‘ schreef ik jaren geleden hoe ik bij mijn onderzoek de geschiedenis van Nederland aan mij voorbij zag trekken. Jonkheer Johan George Reuchlin (1874-1912) is zo’n voorbeeld van een Nederlandse edelman, die in (tragische) aanraking kwam met de geschiedenis: hij ging ten onder met de Titanic.
Het boek is het debuut van Cathalijne Boland – en wát voor één! Op basis van heel veel archiefonderzoek vertelt zij in dit boek niet alleen het levensverhaal van jonkheer Georg Reuchlin en zijn echtgenote Agatha Maria Elink Schuurman (1880-1960), maar ook de geschiedenis van de Holland-Amerika Lijn, de wedloop met andere grote zeevaartlijnen én het verhaal over de landverhuizers. Met de schepen van de Holland-Amerika Lijn vertrokken in de jaren 1880-1914 ongeveer 1 miljoen landverhuizers naar Amerika. Dankzij de zeer uitgebreide briefwisseling van George Reuchlin kunnen we zijn levensverhaal in zijn tijd gedetailleerd volgen. De mooiste historische sensatie in het boek vond ik de condoleancebrief van de beste vriend van George Reuchlin, Frits s’Jacob (uit een patriciaatsfamilie); je weet als lezer vanaf het begin hoe het met George gaat aflopen, maar uit deze brief spreekt zóveel verdriet, dat je er even deel van uitmaakt – het maakte dat ik dezelfde reactie had als de auteur.
Link naar bestelmogelijkheid https://www.alfabetuitgevers.nl/boek/reuchlins-reis/
2. Louis Couperus, een verwende vagebond. De geïllustreerde biografie, door Caroline de Westenholz. Caroline Barones de Westenholz (Duitse adel) schreef met dit boek een heerlijk lees- en kijkboek, waarin we als lezer Louis Marie Anne Couperus (1863-1923) zichtbaar in zijn tijd zien. Couperus stamde uit een patriciaatsfamilie uit het Blauwe Boekje van het Nederland’s Patriciaat, maar via zijn moeder, jonkvrouwe Catharina Geetruida Reynst, en zijn echtgenote, Elisabeth Wilhelmina Johanna Baud, zijn er vele lijntjes naar de Nederlandse adel. Louis Couperus wist in zijn boeken als geen ander de Haagsche (adellijke) beau monde te beschrijven en in dit boek zien we deze wereld in woord en beeld terug. Een heerlijk cadeau om te krijgen, dit boek, en hierbij speciale dank aan de gulle gevers 🙂
Link naar de bestelmogelijkheid https://uitgeverijlias.nl/boeken/louis-couperus-een-verwende-vagebond-de-geillustreerde-biografie-caroline-de-westenholz-verschijnt-12-mei-2023/
3. Willem V. De laatste stadhouder van Nederland 1748-1806, door Olaf van Nimwegen. Men neme een land vol tegenstellingen: in geloof, in prins- en staatsgezinden, in Frans- en Engelsgezinden. Voeg daar een statenbond aan toe van zeven gewesten met 1800-1900 regenten/edelen, die via de Staten-Generaal en de vroedschappen (colleges van bestuur van de 57 stemhebbende steden) grote invloed kunnen uitoefenen en plaats dit in een periode van economische achteruitgang, waarbij de verschillende gewesten (en hun vertegenwoordigers) hun eigen (handels)belangen laten prevaleren. Kies daarbij voor een erfelijk stadhouder, die voor eenheid en stabiliteit zorgt en het probleem lijkt opgelost. Lijkt opgelost, want Willem V maakte niet waar wat er van hem werd verwacht.
Het beeld van Stadhouder Willem V is vrij negatief. Hij was zeker geliefd bij veel mensen, maar werd nog meer verguisd. Zelfs zijn eigen nakomelinge, Koningin Wilhelmina, weigerde om die reden bij zijn herbegrafenis in Delft aanwezig te zijn. In dit boek wordt geen tegenovergesteld beeld neergezet. Wel wordt er zeer genuanceerd naar zijn handelen gekeken vanuit het perspectief van zijn tijdgenoten en van hemzelf; Willem V schreef uitvoerig over wat hem bezighield en aarzelde niet om dit te delen met anderen, die dit ook weer opschreven.
Willem V bleek mentaal kwetsbaar en was jarenlang emotioneel afhankelijk van zijn voogd en latere adviseur Lodewijk Ernst Hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel. De auteur oppert de mogelijkheid, op basis van bepaalde kenmerken van zijn gedrag, dat hij tegenwoordig mogelijk de indicatie ADHD-C zou hebben gekregen: Willem V was druk en impulsief en kon zich moeilijk concentreren.
De Amsterdamse regent Joachim Rendorp, vrijheer van Marquette (1728-1792), zag de tijdsomstandigheden waarin Willem V leefde scherp en schreef: ‘Het kwaad is voornaamlijk voortgekomen uit onze regeringsform. (…) Zeven landschappen, geheel onafhangelijk van elkanderen, hebben ieder haar bijzondere regeeringsvorm. Het bestuur in dezelve is aan meerde dan 1200 persoonen toevertrouwd.’
Willem Emmery de Perponcher Sedlnitzky (1741-1819) schreef het volgende: ‘De ongelukkige vorst heeft zijne gebreeken gehad. En hij die er geenen heeft, werpe den eersten steen. Maar zeer zeeker ook had hij zijne goede, ja zeer goede hoedanigheden.’
Benieuwd geworden naar Willem V en zijn tijd en wilt u zich zelf een oordeel vormen op basis van deze zeer afgewogen geschreven biografie? Kijk dan voor meer informatie en bestelmogelijkheid op https://uitgeverijprometheus.nl/boeken/willem-v-gebonden/
Tip: vergeet vooral niet om ook hierin het personenregister te checken, want grote kans dat hierin adellijke voorouders van u staan!
4. Dansen rond de troon van Willem I. De hoven in Den Haag en Brussel 1813-1830, door Joost Welten. Het was koorddansen voor Willem I als Koning van een nieuw, samengesteld Koninkrijk en in dit boek zien we dit terug in de verschillen tussen het Hof in Den Haag en in Brussel. Het was ook letterlijk dansen rond de troon, want op de hofbals werd er veel gedanst. De belangrijke functie hiervan onderschatten we (helaas) heden ten dage, maar het maakte toen deel uit van de vorming van een nieuw Koninkrijk. Het was dé manier om de elite, grotendeels bestaande uit adel, te binden aan de monarchie. Het mooiste citaat is voor mij de beschrijving door Willem de Clercq op p. 223 van een hofbal, waarin de laatste twee zinnen ijzersterk beschrijven, waarom ons in Nederland zekere Amerikaanse toestanden (nog) bespaard zijn gebleven: ‘Ik constateerde dat mijn enthousiasme voor het politieke systeem van vrijheid enigszins verflauwd was, want is het werkelijk niet beter om één familie te verheffen en, door aan alle verlangens te voldoen, hen te weerhouden van inbreuken tegen de individuele vrijheid, dan een menigte patricische en trotse families te voeden en hun trots en hebzucht te bevredigen ten koste van het volk? Ik geloof dat het eerste toch het beste is en ik ben vastbesloten om met de huidige stand van zaken tevreden te zijn.’
In figuurlijke zin was het ook dansen voor de naasten van Koning Willem I. Als een enorme work alcoholic trok hij alles naar zich toe en vond hij zichzelf de enige geschikte om alles te bepalen, maar zijn moeder, Wilhelmina van Pruisen, de weduwe van Stadhouder Willem V, en zijn zusje, Louise van Oranje-Nassau, waren sociaal veel sterker ontwikkeld en hadden een uitmuntend gevoel voor pr. Zij stuurden Koning Willem I voorzichtig en zeer tactvol bij en ondersteunden daarmee de totstandkoming van het nieuwe Koninkrijk. Over Wilhelmina van Pruisen verscheen vorig jaar al een geweldig boek (zie: https://www.adelinnederland.nl/boekpresentatie-h-k-h-prinses-margriet-neemt-oranjeprinses-op-drift-wilhelmina-van-pruisen-en-de-nederlanders-van-auteur-maarten-jan-dongelmans-in-ontvangst/. Louise van Oranje-Nassau zou nu haar eigen biografie verdienen, vind ik, na het lezen over haar in dit boek van Joost Welten.
Vele citaten uit brieven van (adellijke) vrouwen geven een inkijk hoe ook andere vrouwen vanaf de zijlijn hun invloed konden doen gelden. Daarnaast geven al deze citaten een fascinerende blik in de adellijke leefwereld van toen. Vergeet vooral niet om ook hierin het personenregister te checken, want grote kans dat hierin adellijke voorouders van u staan!
Vier jaar lang zocht historicus dr. Joost Welten naar vergeten brieven en dagboeken. Zijn vondsten bieden een intieme inkijk in het hofleven rond Willem I en tonen tegelijk de verstrengeling van dat hofleven met landsbestuur en politiek. Na zijn vorige succesboek ‘De vergeten prinsessen van Thorn’ (zie een bericht hierover op onze website uit 2019: Boekennieuws: De Vergeten prinsessen van Thorn – Adel in Nederland), heeft Joost Welten nu opnieuw een boek geschreven over een vergeten vorstelijke leefwereld vol grandeur, waarin adellijke dames een belangrijke rol spelen.
Link naar bestelmogelijkheid: https://noordboek.nl/boek/dansen-rond-de-troon-van-willem-i/