Nog t/m 19 januari in Rijksmuseum Twenthe: Tischbein en de ontdekking van het gevoel

John Töpfer
Afb. 1. Links twee portretten met de kinderen van Stadhouder Willem V en Prinses Wilhelmina van Pruisen en rechts het portret van Koningin Luise van Pruisen, die legendarisch werd door haar moedige optreden tegen Napoleon.

T/m 19 januari 2020 is in het Rijksmuseum Twenthe de tentoonstelling ‘Tischbein en de ontdekking van het gevoel te zien’. Johann Friedrich August Tischbein (1750-1812) was portretschilder en schilderde vorsten, adel en rijke burgers in Duitsland, Nederland en andere landen. Met tussenpozen verbleef hij in Nederland en kreeg veel opdrachten aan het Stadhouderlijke Hof en bij de Nederlandse elite. Wie de namen van de geportretteerden op deze tentoonstelling ziet, ontdekt al snel bekende adellijk namen als Deutz van Assendelft, Boreel en Oranje-Nassau.

Tischbein stamde uit een familie, die in de 18e en 19e eeuw zestien schilders zou voortbrengen. Zijn vader, Johann Valentin Tischbein (1722-1789) ging hem voor in Nederland en schilderde de staatsieportretten van Stadhouder Willem IV en diens echtgenote Anna Prinses van Hannover. Het zijn representatieve portretten, die ook op de tentoonstelling te zien zijn, en die de toenmalige smaak illusteren: kunstmatige poses en gezichten zonder emoties, maar met de nadruk op vorstelijk vertoon. Het tonen van juist deze portretten is een gouden vondst geweest en laat de kracht van Johann Friedrich August Tischbein zien, die de nadruk legde op het individu en hun innerlijk.

Afb. 2. Hoogtepunten op deze tentoonstelling de twee portretten links: jonkheer mr. Andries Deutz van Assendelft (1764-1833) en echtgenote Jacoba Margaretha Maria Boreel (1770-1816) van de Stichting Cultuurhistorisch Fonds Boreel.

Tischbein wordt gezien als de pionier van de romantiek in Nederland. Hij portretteerde zijn opdrachtgevers in zachte kleuren en ongedwongen sfeer, met grote nadruk op gevoelsuitdrukkingen en het toevallige ogenblik, vaak in een natuurlijke omgeving. Hierdoor komen de portretten authentiek en natuurlijk over, in plaatst van de stijve, formele portretten die men daarvoor gewend was. Hoe meesterlijk Tischbein was in het vastleggen van het moment tonen zijn tekeningen op deze tentoonstelling. Het zijn stuk voor stuk rake schetsen van herkenbare situaties.

De tentoonstelling kwam tot stand dankzij de samenwerking met Museumslandschaft Hessen Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister en Graphische Sammlung, Paleis Het Loo, Museum Huis Doorn en andere bruikleengevers, zoals Museum Van Loon en de Stichting Cultuurhistorisch Fonds Boreel van de jonkheren Boreel. Uit deze laatste verzameling stammen ook de twee topstukken op deze tentoonstelling: de portretten van jonkheer mr. Andries Deutz van Assendelft (1764-1833) en echtgenote Jacoba Margaretha Maria Boreel (1770-1816). Het echtpaar is in een landschapspark afgebeeld en ook al is alles wat we zien tot in het detail geregisseerd door de schilder, toch oogt het als een natuurlijke momentopname van een echtpaar dat in harmonie is met zichzelf, elkaar en de natuur.

Ook benieuwd naar deze tentoonstelling – de eerste Tischbein tentoonstelling in Nederland sinds 1987! – kijk dan op https://www.rijksmuseumtwenthe.nl/content/2441/nl/tischbein-en-de-ontdekking-van-het-gevoelnbsp voor meer informatie en bezoekmogelijkheden.

Afb. 3. Veel Oranje portretten op deze tentoonstelling. Hier Stadhouder Willem V en echtgenote Prinses Wilhelmina van Pruissen met hun twee zoons, dochter en schoondochter. De portretten zijn afkomstig uit de collectie van de Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau, die ze in langdurig bruikleen aan Museum Paleis Het Loo hebben gegeven.