Vandaag vieren H.K.H. Prinses Margriet en prof. mr. Pieter van Vollenhoven hun 57-jarige huwelijk. Van harte gefeliciteerd! Nadat hij in het huwelijk trad met H.K.H. Prinses Margriet was een veel terugkerende opmerking door de jaren heen, dat Pieter van Vollenhoven de eerste burger was die een Oranje huwde. Maar hoe ‘burgerlijk’ was dit huwelijk eigenlijk? En als we naar de groepsfoto kijken van familie, getuigen en bruidspersoneel, zien we dat dan terug?
Een ver familielid van Pieter van Vollenhoven (zij delen een 18e eeuwse voorvader) was de diplomaat en oud-gezant dr. Maurits Willem Raedinck van Vollenhoven (1882-1976), die zelf gehuwd was met een Bourbon uit een zijlinie van de Spaanse Koninklijke familie met de titel Duque (hertog) de Durcal. Hij schreef in 1917 een lijvig boekwerk getiteld ‘Het geslacht Van Vollenhoven’, waarin de stamreeks teruggaat tot een Ridder Radinck van Vollenhove, die in 1212 te Zwolle overleed; een fraaie maar zeer fantasievolle stamreeks, zal blijken, die alleen interessant is om bekeken te worden vanuit het perspectief hoe hij destijds aan het belang van een oude en adellijke afkomst hechtte. Op Huis Sparrendaal, waar deze Van Vollenhoven woonde, hangt nog heden een fraai gecalligrafeerde stamboom, die daarvan getuigt.
Geen adellijke oorsprong dus voor de familie Van Vollenhoven, maar de familie is wel in het blauwe boekje van het Nederland’s Patriciaat opgenomen. In de uitgave van 1925, gewijd aan ‘Rotterdamsche Geslachten’, werd de familie voor het eerst genoemd. In het voorbericht werd de aankondiging gedaan van een blauw boekje “… welke wij bij voldoende belangstelling – waaraan wij niet twijfelen – zeer spoedig ter perse zullen leggen.” Een jaar later was dit al het geval en de grote drijvende kracht achter het artikel over de Van Vollenhovens zal de voornoemde diplomaat zijn geweest, die prominent voorin in kleur staat afgebeeld. Helaas “… is deze genealogie niet zoo volledig als wij wel wenschten”, stond er in de inleiding en dit “Vindt zijn oorzaak in het feit, dat het geslacht in de oudere generatiën de Doopsgezinde leer was toegedaan, waardoor de kerkelijke archieven, voor zoover het doopdata betreft, geen of weinig licht brachten.” De stamreeks begon dan ook pas met een Lubbert, die vermoedelijk identiek was met een Lubbert Anthonisz., die in 1622 in het Kohier van het Hoofdgeld in Schiedam vermeld werd. Er bestond wel enige twijfel hierover, want er werd aan toegevoegd: “… hij moet alsdan hoog bejaard zijn geweest.”
Op pagina 279 t/m 337 wordt vervolgens een overzicht geboden van de verschillende takken van de familie: Van Vollenhoven, Messchert van Vollenhoven, Van der Poorten van Vollenhoven, Snellen van Vollenhoven en Van der Wallen van Vollenhoven. Tussendoor staan foto’s en portretten, waarbij vooral het prominent afgebeelde en door Charles Howard Hodges geschilderde portret opvalt van Johanna Anna van Vollenhoven (1767-1846), die met mr. J. baron van Syrum gehuwd was.
Tot slot is er een bijlage met veertien generaties Van Vollenhovens, die teruggaat tot de reeds eerder genoemde Ridder Radinck van Vollenhove uit 1212. De redactie van het blauwe boekje vermeldde hierbij echter kritisch dat de notaris, die hiervoor de afschriften maakte uit een authentiek stuk uit 1572, niet heel nauwgezet te werk was gedaan, want zij “… trof op tal van plaatsen onjuiste lezingen aan; in de laatste acht regels vonden wij er b.v. meer dan vijftien! De geheel interpunctie is fictie van den notaris.” Over de adellijke allianties van deze veertien generaties schreef men bovendien, dat “… de alliantiën met de Friesche geslachten niet in de bestaande geslachtsregisters van adellijke families zijn terug te vinden.” Hiermee werd de adellijke afstamming door de redactie ontkracht.
Deze vermeende adellijke afkomst werd in 1967 echter, zonder eerder geuite twijfels daarover, opgenomen in de afstammingsreeks van Pieter van Vollenhoven, die in het gedenkboek staat, dat door mr.dr.drs. J.P.D. van Banning ter gelegenheid van het huwelijk van Pieter en Prinses Margriet werd geschreven. De bron voor deze stamreeks was het al eerder genoemde boek van Maurits van Vollenhoven.
Datzelfde jaar werd, nadat het huwelijk tussen Prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven was voltrokken, de familie toevalligerwijs opnieuw opgenomen in het blauwe boekje. Ook dit keer werd er aandacht besteed aan de vermeende adellijke afstamming en de juistheid van de gegevens: “Wij achten de afstamming van het thans wederom behandelde geslacht uit de oudadellijke Overijsselse Van Vollenhovens dan ook nog steeds uitermate dubieus.” Als stamvader werd nu Wolfert Lubbertsz. genoemd, die in de jaren 1578-1622 in Schiedam werd vermeld en schipper was. Zijn nakomelingen waren kooplieden en haringreders. In 1751 huwde een voorvader van Pieter van Vollenhoven, de koopman en touwslager Jan van Vollenhoven (1723-1770), de vermogende Rotterdamse regentendochter Maria van der Hoeven (1730-1798). Een familielid van haar werd in 1815 in de Nederlandse adel verheven met het predikaat jonkheer. Met dit huwelijk kregen de Van Vollenhovens toegang tot het bestuur, want hun oudste zoon werd raad en vroedschap, en later burgemeester van Rotterdam, terwijl een tweede zoon (voorvader van Pieter van Vollenhoven) raad en vroedschap, en later wethouder aldaar werd. Zo kwamen enkele Van Vollenhovens op de grens van de oude en nieuwe tijd op het pluche te zitten.
In de 19e en 20e eeuw is er bij de Van Vollenhovens een klein aantal huwelijken met adel (Backer, Berg, De Gijselaar, Van de Poll, Van Styrum), maar deze beperken zich vooral tot de tak van de reeds eerder genoemde diplomaat Maurits van Vollenhoven. Verder zijn er vooral veel huwelijken met vergelijkbare families uit de blauwe boekjes, zoals ook in de tak waar Pieter van Vollenhoven toe behoort, waarbij het grote aantal huwelijken opvalt met Rotterdamse geslachten. Over de tak van Pieter van Vollenhoven volgt hieronder uitgebreide informatie.
De overgrootvader van Pieter van Vollenhoven
De wijnkoper Pieter van Vollenhoven (1828-1896), was gehuwd met Cornelia Rijshouwer (1833-1904). Zij was de dochter van een directeur van een distilleerderij en haar familie werd in 1925 in het blauwe boekje genoemd met de vermelding: “De genealogie van dit geslacht is in bewerking.” Het moet een uitgebreide genealogie zijn, want deze is nog steeds niet verschenen, maar door deze vermelding kan de familie Rijshouwer wel tot het patriciaat gerekend worden.
De grootvader van Pieter van Vollenhoven
De graanfactor en lid van de firma Bingham & Co Willem Jan van Vollenhoven (1862-1926), huwde Auguste Philippine Buck (1869-1948). Haar vader was makelaar in koffie en lid van de firma Leonard Jacobson & Zoon, en haar familie is terug te vinden in het blauwe boekje.
De vader van Pieter van Vollenhoven
De directeur van Bingham & Co. N.V. Pieter van Vollenhoven (1897-1977) huwde Jacoba Gijsberta Stuyling de Lange (1906), die de dochter was een advocaat en rechter-plv. De familie De Lange is een patriciaatsfamilie uit het blauwe boekje, die al in de 17e eeuw tot aanzien kwam en Jacoba Gijsberta verkreeg samen met haar zusje in 1974 naamswijziging door de toevoeging van de naam Stuyling.
Overige familieleden uit de tak waaruit Pieter van Vollenhoven stamt
Ook de enige broer van Pieter van Vollenhoven, Willem Jan van Vollenhoven, huwde met iemand uit het blauwe boekje, Joanna Louise van Ommeren, die uit een bekende Rotterdamse redersfamilie stamde. Verder zijn er in de naaste familie nog twee oudtantes, die met partners uit de patriciaatsfamilies Blom en Moll trouwden. Eén oudoom huwde buiten het blauwe boekje met een meisje Rochussen, maar mogelijk behoorde zij tot de familie waarvan de opname in het blauwe boekje in 1925 werd aangekondigd, maar die nooit verwezenlijkt werd. Van de vijf huwelijken van nakomelingen van dit echtpaar Van Vollenhoven-Rochussen, waren er drie met leden van de patriciaatsfamilies Dutilh, Van Heek en Van Stolk.
Wat zeggen deze huwelijken en genoemde functies nu over de maatschappelijke positie van de familie Van Vollenhoven?
Historica en schrijfster drs. Reinildus E. van Ditzhuyzen – zelf afkomstig uit een patriciaatsfamilie en misschien kleurt dit enigszins haar volgende uitspraak – zei over de families in het blauwe boekje eens het volgende: “Het Nederlandse patriciaat is vergelijkbaar met adel in andere landen. De familie Van Vollenhoven staat minimaal op één lijn met de Von Amsbergs (de familie van Prins Claus – schr.), als het niet hoger is.” Voor een klein aantal families binnen het blauwe boekje geldt dit zeker, maar voor de grote meerderheid zeer zeker niet. Met deze opmerking gaat zij voorbij aan het gegeven dat aan de familie van Prins Claus wel degelijk adeldom is verleend in 1891 en aan de Van Vollenhovens niet. Ook aan de huwelijken en functies bij de Von Amsbergs gaat zij voorbij: In de laatste drie generaties sloten deze huwelijken met vooral oude adel en ook vervulden zij traditionele elite-functies in de advocatuur, het leger en aan het Hof. Kijken we tot slot naar de kwartierstaat van Prins Claus, dan zien we dat hij acht adellijke overgrootouders had, waarvan er vier tot de oude adel en vier tot jonge adel behoorden.
Dr. Vincent A.M. van der Burg, oud-Tweede Kamerlid, oud-voorzitter van het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde en elite-onderzoeker, zei eens: “Als de familie Van Vollenhoven Duits was geweest was ze al lang in de adelstand verheven, met titel en al, vanwege de verdiensten van de familieleden” en ook dit behoeft enige nuance. In Nederland voldeden de Van Vollenhovens niet aan de verschillende criteria, zoals het behoren tot een familie die voor 1795 minimaal drie generaties lang zitting had in het bestuur van één van de stemhebbende steden, om in de adel verheven te worden, maar ook in Duitsland zouden zij niet verheven zijn. Ook hier golden zekere criteria, waarbij Hof, leger, hoge posities bij de overheid en in handel of industrie een aanbeveling waren, maar de Van Vollenhovens waren vooral plaatselijke notabelen met hier en daar een enkele ambtsdrager als burgemeester of gezant.
Dr. Jaap Moes, schrijver van ‘Onder Aristocraten’, heeft het in zijn onderzoek naar de ‘Nationale notabelenelite 1848-1914’ over vier groepen: adel, oud patriciaat, zelfbenoemd (of nieuw) patriciaat en andere burgers. Over dit ‘zelfbenoemd patriciaat’ zegt hij onder meer dat dit deftige families zijn, die in 1848 nog niet eerder bestuurlijke macht uitoefenden en dat deze zichzelf vaak een aristocratisch aureool gaven door dubbele namen of een bezit van een buitenplaats. Bij de familie Van Vollenhoven zie je dit zeker terug met vier verschillende dubbele achternamen binnen de familie: Van der Poorten van Vollenhoven, Messchert van Vollenhoven, Snellen van Vollenhoven en Van der Wallen van Vollenhoven. De al vaker genoemde diplomaat Maurits van Vollenhoven had dan wel geen dubbele achternaam, maar was wel heer van Cleverskerke, fabriceerde een indrukwekkende adellijke stamreeks en huurde de buitenplaats Sparrendaal.
Samenvattend kun je zeggen: de familie Van Vollenhoven is één van de ruim 1800 patriciaatsfamilies in Nederland en maakte (en maakt) als plaatselijke notabelen deel uit van de nationale elite en sommige familieleden zijn door werk, huwelijk en netwerk deel gaan uitmaken van de regionale en landelijke elite.
Wie is wie op de huwelijksfoto met familie, getuigen en bruidspersoneel?
Op de groepsfoto van Prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven met hun familie, getuigen en bruidspersoneel zie je mooi terug hoe adel en patriciaat door huwelijk, werk en netwerk samenkomen:
1. H.K.H. Prinses Beatrix
2. Z.K.H. Prins Claus (1926-2002)
3. H.M. Koningin Juliana (1909-2004)
4. H.K.H. Prinses Christina, bruidsmeisje
5. Jacoba Albertine Christine Ruth Wilhelmine (‘Coosje’) van der Hoeven, kleindochter van de particulier secretaris van Koningin Juliana
6. Z.K.H. Prins Bernhard (1911-2004)
7. H.K.H. Prinses Margriet
8. Mr. Pieter van Vollenhoven
9. Jonkheer Arnoud Jan de Beaufort
10. Jacoba Gijsberta van Vollenhoven née Stuyling de Lange (1906-1983), uit een patriciaatsfamilie, moeder van Pieter van Vollenhoven
11. Willem Jan van Vollenhoven (1897-1977), vader van Pieter van Vollenhoven
12. Joanna Louise van Vollenhoven née van Ommeren, uit een patriciaatsfamilie, schoonzusje van Pieter van Vollenhoven
13. Willem Jan van Vollenhoven (1934-2006), broer van Pieter van Vollenhoven, getuige, later bankier en commercieel directeur van de Havenbank
14. Willem Fredrik Jacob Mörzer Bruyns (1913-1996), uit een patriciaatsfamilie, kapitein bij de Maatschappij ‘Nederland’, getuige
15. Charlotte Clara Veronica (‘Lot’) barones Bentinck, (studie)vriendin van Prinses Margriet, bruidsmeisje, haar grootvader was als opperstalmeester, grootmeester en kamerheer i.b.d. aan het Hof verbonden geweest
16. Marguerite Michelin (1908-1983), dochter van een predikant en (studie)vriendin van Koningin Juliana, getuige (zij was bruidsmeisje bij het huwelijk van Juliana en Bernhard)
17. Fokje Margaretha Brandsma, (studie)vriendin van Prinses Margriet, bruidsmeisje, zij zou later dat jaar in het huwelijk treden met mr. Floris Aernout Bierman
18. Dr. Louis Joseph Maria Beel (1902-1977), Minister van Staat, vice-president van de Raad van State, getuige
19. H.K.H. Prinses Irene
20. Z.K.H. Carel Hugo Prins de Bourbon Parme (1930-2010)
21. Mr. Floris Aernout Bierman, uit een patriciaatsfamilie, jeugdvriend van Pieter van Vollenhoven, bruidsjonker, later Business Unit Manager van de business unit Zout binnen de divisie Zout en Basischemie van het concern Akzo Nobel
22. Prof.mr. Jan Volkert Rypperda Wierdsma (1904-1981), uit een patriciaatsfamilie, getuige
23. Lt.Gen. Heije Schaper (1906-1996), staatssecretaris, oud-Chef Militair Huis van de Koningin, getuige
24. Mr. Jan Otto Lodewijk (‘Jol’) baron van Boetzelaer, (studie)vriend van Pieter van Vollenhoven, bruidsjonker, later directeur Smith New Court Securities
25. Mr. Philip Houben, uit een patriciaatsfamilie, jeugdvriend van Prinses Margriet, bruidsjonker, later burgemeester van Maastricht.
Gebruikte bronnen:
Nederland’s Adelsboek, diverse jaargangen
Nederland’s Patriciaat, diverse jaargangen
Dr. M.W.R. van Vollenhoven, Het geslacht van Vollenhoven (1917)
Drs. Reinildis E. van Ditzhuyzen, Het huis van Oranje (1997)
Dr. Jaap Moes, Onder Aristocraten (2012)
Mr.dr.drs. J.P.D. van Banning, Het huwelijk van Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet (1967)
Dorine Hermans, Pieter van Vollenhoven, Burger aan het hof (2003)
Bent u ook geïnteresseerd in adellijk erfgoed en nieuws en wilt u de werkzaamheden van onze stichting ook in 2024 mogelijk blijven maken? Word dan voor 17,50 euro per jaar donateur van onze Stichting Adel in Nederland door een mail te sturen naar info@adelinnederland.nl. U ontvangt dan dit jaar drie keer ons digitale magazine boordevol informatie. Daarnaast krijgt u korting op en voorrang bij door AiN georganiseerde excursies. De Stichting Adel in Nederland heeft de Culturele ANBI-status en hierdoor kunt u als donateur bij de opgave voor de inkomstenbelasting giftenaftrek krijgen.