Op zaterdag 1 februari vindt op kasteel Wijchen het symposium Parels in de kroon plaats bij de tentoonstelling ‘Reis van de parels’. Negen sprekers van naam zullen hier op deze dag lezingen geven die gerelateerd zijn aan adel. Het programma vangt aan om 10.00 uur met een welkom door Ingrid Gerritsen, directeur Museum Kasteel Wijchen en een openingswoord door burgemeester Renske Helmer-Englebert. Daarna is er een (keuze)programma met negen lezingen. Voor meer informatie over het programma en aanmelding zie: https://www.museumwijchen.nl/activiteiten/symposium-parels-in-de-kroon/

Hieronder volgt informatie over de negen sprekers en hun lezingen.

De parels in de kroon
Door Martijn Akkerman, juwelenhistoricus

In 1613 verkocht Emilia van Oranje Nassau haar pareloorhangers aan de Staten-Generaal. Met de opbrengst van de verkoop kon zij Kasteel Wijchen verbouwen. De Staten-Generaal gaven de oorhangers cadeau aan Elizabeth Stuart, de winterkoningin. In zijn lezing vertelt Martijn over de reis die de parels van Emilia hebben afgelegd.

Over Martijn Akkerman
Martijn Akkerman doet als juwelenhistoricus onderzoek naar de geschiedenis en ontwikkeling van Europese juwelen. Parels zijn zijn favoriete materiaal geworden. Hij publiceert in vaktijdschriften, geeft regelmatig lezingen en is één van de experts bij het tv-programma Tussen Kunst en Kitsch. Naar aanleiding van zijn onderzoek naar de parels van Emilia van Oranje Nassau heeft Martijn meegewerkt aan de tentoonstelling Reis van de parels in Museum Kasteel Wijchen en bijgedragen aan het verdere onderzoek naar de parels van Emilia.

Anna van Saksen. Verdorven vrouw of vroege feminist?
Door Femke Deen, historicus

Anna van Saksen, de tweede vrouw van Willem van Oranje, staat bekend als een overspelige, alcoholische en hysterische vrouw. Maar haar verhaal heeft ook een heel andere kant. Anna van Saksen was trots, intelligent en zelfbewust. Ze wilde over haar eigen leven beslissen, en kwam daardoor in aanvaring met haar echtgenoot, familie en schoonfamilie. In deze lezing laat Femke Deen zien hoe Anna haar leven in eigen handen nam, en welke prijs ze daarvoor betaalde.

Over Femke Deen
Femke Deen is historicus en auteur. Ze promoveerde op een proefschrift over de rol van propaganda en media in Amsterdam tijdens de Nederlandse Opstand. Sindsdien richt ze zich op onderzoek naar vrouwen van hoge adel in de zestiende en zeventiende eeuw, in het bijzonder de vrouwen rondom Willem van Oranje. In 2018 verscheen van haar hand de biografie Anna van Saksen. Verstoten bruid van Willem van Oranje (uitgeverij Atlas Contact). Met Ineke Huysman is ze de samensteller van de bundel Moeders des Vaderlands. De vrouwen die de Nederlanden vormden (Atlas Contact 2024). Op dit moment werkt ze aan de biografie van Charlotte de Bourbon, de derde echtgenote van Oranje.

Lommerds, Juweliers en Bloeddiamanten: Hoe 17e-eeuwse koninginnen ballingschap en oorlogen financierden
Door Nadine Akkerman, hoogleraar Vroegmoderne Literatuur en Cultuur

Elizabeth Stuart, ooit koningin van Bohemen, dient als een voorbeeld om het principe te illustreren dat hoewel adellijke en aristocratische vrouwen ondergeschikt waren aan hun echtgenoten en mannelijke verwanten, hun economische afhankelijkheid niet overdreven moet worden. Hun economische macht was vaak aanzienlijk maar verborgen. Deze lezing richt zich op een van die verborgen activa: sieraden. Elizabeth manipuleerde niet alleen haar eigen iconografie door de parels en diamanten die eerder gedragen werden door haar peetmoeder Koningin Elizabeth I pontificaal te tonen in portretten, maar verpandde diezelfde juwelen ook in tijden van financiële nood. Haar relaties met Amsterdamse lommerds hielpen haar op haar beurt om de hertog van Buckingham ervan te overtuigen grote hoeveelheden juwelen van de koning (haar broer Karel I) te verpanden die deze hertog in zijn bezit had op de terugreis naar Engeland na de mislukte ‘Spanish Match’: ze zorgde ervoor dat een deel van de geldwaarde naar haar eigen beurs ging. In 1642/43 hielp ze haar schoonzus koningin Henrietta Maria om opnieuw geld in te zamelen voor dezelfde juwelen, waarbij ze gebruikmaakte van dezelfde Amsterdamse lommerds en juweliers. Het spoor van de materiële objecten, zoals de juwelen die opduiken in portretten, schetsboeken van juweliers, kasboeken en rekeningen, maakt het mogelijk om te zien hoe de schoonzusters zich juwelen van de Stuartkroon toe-eigenden om hoven in ballingschap, maar ook oorlogen, te financieren.

Over Nadine Akkerman
Nadine Akkerman is hoogleraar vroegmoderne literatuur en cultuur aan de Universiteit Leiden. Haar onderzoek richt zich op de 16e en 17e eeuw, en behelst het terrein van vrouwengeschiedenis, (vrouwelijke) schrijvers, diplomatie, hofcultuur, editiewetenschap en manuscriptcultuur. Zij ontving diverse prijzen en verwierf diverse onderzoeksubsidies, o.a. van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), voor projecten variërend van cijfercodes, vrouwelijke spionnen, brievenkisten, scheepswrakken tot 17e-eeuwse parfumrecepten. De rode draad in al die projecten in het zichtbaar maken van het onverwachte door middel van diepgravend archiefwerk. Dit resulteerde in talloze publicaties waaronder de biografie Elizabeth Stuart, Queen of Hearts (2021; in vertaling verschenen bij Querido Facto in 2023 als De Hartenkoningin).

Parelgeheimen: de historische positie van parels en hun imitaties in Vroegmodern Europa
Door Vera Vermeulen, technisch kunsthistoricus

In deze lezing staat de prominente positie van parels in de vroegmoderne Europese samenleving centraal. We verkennen onder meer de symbolische betekenis van parels en de drijfveren achter hun imitatie. Ook bespreken we de neergang van het natuurlijke ‘parelimperium’ en de bedreigde geschiedenis van de imitatie van deze fascinerende en voor lange tijd geheimzinnige edelstenen.

Over Vera Vermeulen
Vera Vermeulen is technisch kunsthistoricus met een passie voor bescherming van cultureel erfgoed en natuur. Vera is gespecialiseerd in het uitvoeren van materiaal-technisch en kunsthistorisch onderzoek naar objecten, in het bijzonder objecten met parels en schilderijen. Vera heeft meegewerkt aan de tentoonstelling Reis van de parels.

Vriendenboekjes van adellijke vrouwen: vermaak en visitekaartje
Door Sophie Reinders, letterkundige

Aan het eind van de zestiende eeuw werd het onder jonge adellijke vrouwen, met name uit Gelderland en Overijssel, mode om een boekje bij te houden waarin zij gedichten, liederen, tekeningen en spreuken van vrienden verzamelden. Ze deden dit om gelijkgestemden te vinden, te flirten, herinneringen vast te leggen, en hun identiteit te vormen en te presenteren. Het bijhouden van een ‘album amicorum’ was niet slechts ‘onschuldig vermaak’. De vriendenboekjes speelden een rol op de adellijke huwelijksmarkt, waar eer het belangrijkste bezit was en reputatieschade te allen tijde voorkomen moest worden. In haar lezing geeft Sophie Reinders een inkijkje in de zeer onderbelichte leefwereld van jonge adellijke vrouwen (en mannen) anno 1600, aan de hand van deze fascinerende vriendenboekjes.

Over Sophie Reinders
Sophie Reinders studeerde Nederlandse taal en cultuur (BA) en Nederlandse letterkunde (ReMa) aan de Universiteit van Amsterdam. In juni 2017 promoveerde zij (cum laude) aan de Radboud Universiteit Nijmegen op het proefschrift ‘De mug en de kaars. Vriendschap en liefde in alba amicorum van adellijke vrouwen uit de Noordelijke Nederlanden 1575-1640’. Haar proefschrift werd bekroond met de Keetje Hodshonprijs. Van november 2017 tot 2021 was zij werkzaam als docent vroegmoderne Nederlandse letterkunde en vroegmoderne geschiedenis aan de Radboud Universiteit en de Universiteit Utrecht. Sinds 2021 werkt zij als programma manager bij het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH). In 2021 was zij Radboud Erfgoed fellow en maakte zij samen met Katinka Polderman Zwerfgoed, een ‘erfgoed doeboek’ voor volwassenen. Het boek werd bekroond met de Gerrit Komrij Prijs. Momenteel werkt zij naast haar werk voor het LNVH aan de uitgave van het album amicorum van Johan van Lynden.

De familie Bouwens (van der Boyen): als een feniks uit de as
Door Peter J. Fontijn, auteur van het boek ‘De verdwenen Maas en Waalse kastelen’

Jan Bouwens erft in 1747 de Heerlijkheid Horssen en bouwt het kapitale ‘Huize Horssen’. De geschiedenis van de familie Bouwen is roerig te noemen. In 1579 is de familie verbannen uit Maastricht. Daarna werken zij zich in Amsterdam op tot de rijksten van de Republiek, maar worden, 150 jaar later, ook daar verbannen. Peter Fontijn vertelt in zijn lezing hoe de familie erin slaagde zich elke keer weer op te richten en zich uiteindelijk wist te laten verheffen in de adelstand.

Over Peter Fontijn
Peter Fontijn (Curaçao, 1955) vestigde zich in 1989 in Maas en Waal en ontwikkelde een passie voor de regionale geschiedenis. Hij specialiseert zich sinds 1995 in de geschiedenis van de voormalige adellijke huizen. Na drie kleinschalige publicaties over individuele huizen (Druten, Leeuwen en Horssen) in 2021-2023, publiceerde hij in 2024 een omvattend werk over deze verdwenen kastelen en hun bewoners. Bijzonder was zijn ontdekking van het verloren gewaande archief van Horssen. Zijn werk wordt geprezen als een waardevolle bijdrage aan de regionale geschiedschrijving, onder meer door de burgemeester van Druten, de archeologen van AWN en de Historische Vereniging Tweestromenland.

De laatste – over het uitsterven van adellijke families en het herinnerd willen blijven worden
Door John Töpfer, directeur stichting Adel in Nederland

Voor adel is continuïteit van groot belang: voorouders worden herinnerd met portretten, memorabilia, in anekdotes en met verhalen in de familiekring of in boeken. Naar de komst van een stamhouder wordt meestal verwachtingsvol uitgekeken. Toch zijn er in de afgelopen eeuwen honderden adellijke geslachten uitgestorven en van bv. de oude adel in het gewest Holland bleef alleen de familie Van Wassenaer over.

Vanaf 1814 werd de Nederlandse adel in het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden uitgebreid door verheffingen in de adel, maar het uitstervingsproces gaat door en ieder jaar sterft er de komende jaren binnen de Nederlandse adel wel weer een adellijke familie uit. Wat doet dit met je, als je de laatste bent? Wat doe je met je familiebezit? Of maakt het je niet uit en reageer je zoals een baron (oude adel uit 1320) deed, toen zijn familie op het punt van uitsterven stond: “Die vond dat het wel mooi was geweest.”

In deze lezing neemt John Töpfer u mee in de tragiek van het uitstervingsproces, maar ook in de mooie initiatieven die hier uit zijn voortgekomen. Hij deelt zijn statistische onderzoeksgegevens, maar ook zijn verhalen en anekdotes over adellijke geslachten die zijn uitgestorven of op het punt van uitsterven staan. Hierbij laat hij veel uniek beeldmateriaal zien, dat hij in de loop der jaren gevonden heeft.

Over John Töpfer
John Töpfer BA (1967) is docent geschiedenis en directeur van de stichting Adel in Nederland. Deze stichting informeert over adel in de ruimste zin: actualiteiten in de media, genealogisch nieuws, historische informatie, anekdotes en informatie over boeken, tentoonstellingen, lezingen, excursies, symposia en veilingen. Op dit moment werkt hij aan een boek over de laatste nakomeling van adellijke families. Hiervoor doet hij archiefonderzoek, maar interviewt hij ook mensen en zoekt hij op veilingen naar voorwerpen, die een verhaal vertellen bij een uitgestorven familie.

Dichtbij de Oranjes; onderzoek in de 16e- en 17e-eeuwse archieven van de Koninklijke Verzamelingen
Door Gertrude Weel, archivist Koninklijke Verzamelingen

In deze lezing neemt Gertrude Weel je mee in de 16e- en 17e-eeuwse archieven van de Koninklijke Verzamelingen die bewaard worden in het Koninklijk Huisarchief. Hoe brengen de archieven de Oranjes tot leven en welke informatie geven zij ons?

Over Gertrude Weel
Gertrude Weel-de Raad is sinds 2017 archivist bij de Koninklijke Verzamelingen. Daar houdt zij zich onder andere bezig met digitaliserings- en conserveringsprojecten, acquisities, onderzoeksvragen en bruiklenen waaronder de bruikleen die in de tentoonstelling Reis van de parels te zien is.

Emilia de parel van Oranje
Door Pepijn van Duijnen, historicus

“Uitzonderlijk intelligent” zo omschreven docenten in de 16e eeuw Emilia van Oranje Nassau. Zij wordt als dochter van Willem van Oranje en Anna van Saksen overschaduwd door haar ouders en broer Stadhouder Maurits. Haar verhaal is bijzonder en wordt verteld in de tentoonstelling Reis van de parels. De reis begint bij de 21-jarige Emilia die parels uit de erfenis van haar moeder en zus ontvangt. Met deze juwelen verbindt zij zich aan het centrum van de macht. In de lezing duiken we in de historische bronnen die het verhaal vertellen van de weg die de parels hebben afgelegd. Tenslotte eindigen we onze reis met de vragen die Emilia voor ons achter heeft gelaten.

Over Pepijn van Duijnen
Pepijn van Duijnen is in 2024 afgestudeerd als cultuurhistoricus. Pepijn is opgegroeid in Rotterdam en werd tijdens zijn studie in Nijmegen betoverd door kasteel Wijchen. Als stagiair heeft hij onderzoek gedaan naar naar de parels van Emilia van Oranje Nassau. Op zijn platform Verhaalridders vertelt Pepijn over opmerkelijke mensen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis.